Jak zapobiegać niepowodzeniom szkolnym? I. Karabela

Jak zapobiegać niepowodzeniom szkolnym?

Wstęp

Zdajemy sobie sprawę, że w dzisiejszych czasach sukcesy w szkole naszych pociech odegrają bardzo ważną rolę w ich przyszłym życiu. Dlatego od najmłodszych lat śledzimy pilnie ich poczynania, staramy się podsuwać im różne zainteresowania, dbamy o jak najlepsze warunki do nauki, korzystamy z szerokiej oferty edukacyjnej. Nie zawsze jednak wiemy, jak mamy ustosunkować się do powodzeń i niepowodzeń szkolnych swoich dzieci. Często nagradzamy je za dobre stopnie albo karzemy za oceny niedostateczne. Są też tacy, którzy twierdzą, że dziecko musi sobie samo dać radę. Jeszcze inni zapewniają swoim dzieciom pomoc w postaci korepetycji, które trwają niekiedy całymi latami.

Przez niepowodzenia szkolne rozumiemy tu „proces pojawiania się braków w wymaganych przez szkołę wiadomości i umiejętności uczniów oraz negatywnego stosunku młodzieży wobec tych wymagań”.

Wszelkie niepowodzenia dydaktyczne działają ujemnie na postawy uczniów, zniechęcają do nauki, wpływają niekorzystnie na stosunek do otoczenia. Są bezpośrednią przyczyną niepowodzeń wychowawczych.

Niepowodzenia szkolne mogą mieć charakter przejściowy lub względnie trwały. Często niepowodzenia przejściowe są punktem wyjścia dla niepowodzeń względnie trwałych, a te mogą prowadzić do drugoroczności. Pojawienie się drobnych braków w opanowaniu wiadomości jest przyczyną niepowodzeń ukrytych, które nieujawnione w porę prowadzą do niepowodzeń jawnych.

Jako rodzice nie tylko chcemy wiedzieć, jak się uczy nasze dziecko, lecz także, dlaczego osiąga właśnie takie, a nie inne wyniki. Co więcej, chcemy wiedzieć, jakie czynniki decydują o powodzeniach i co można uczynić, aby poprawić sytuację szkolną dziecka. Poprawić tak, aby nie dopuścić do problemów i niepowodzeń.

Jakie czynniki decydują o szkolnych sukcesach dzieci?

Najogólniej możemy wyodrębnić dwie grupy czynników:

Wewnętrzne - związane z rozwojem fizycznym i psychicznym dziecka, z jego indywidualnymi cechami.

Zewnętrzne - na które składają się warunki życia dziecka, oddziaływanie otoczenia, także opieka i praca wychowawcza, jaką zapewniają i dom, i szkoła.

Część I

Aby dziecko odnosiło w szkole sukcesy należy zatem:

1. Systematycznie dbać o zdrowie dziecka, troszczyć się o właściwie odżywianie i racjonalny tryb życia.

2. Pozostawać w stałym kontakcie z lekarzem, przeprowadzać badania kontrolne.

3. Nie zaniedbywać troski o zdrowie także wówczas, gdy dziecko staje się nastolatkiem i sprawia wrażenie rozwiniętego fizycznie ponad wszystkie normy.

4. W przypadku stwierdzenia jakichkolwiek wad czy zaburzeń przeprowadzać wskazane badania specjalistyczne.

Warunkiem powodzenia szkolnego jest harmonijny rozwój psychomotoryczny. Powodzenie w nauce zależy od uzdolnień dziecka, od poziomu jego rozwoju umysłowego. Badania wskazują na to, że u wielu dzieci rozwój intelektualny jest prawidłowy, a jednak mają one niepowodzenia szkolne. Niepowodzenia wypływają z tego, że rozwój ów ma charakter nieharmonijny. Ogólnie jest prawidłowy, jednak nie we wszystkich sferach przebiega równomiernie, np. są dzieci, których rozwój fizyczny jest prawidłowy lub nawet przyspieszony, a rozwój umysłowy - opóźniony lub na odwrót. Nierówność może też dotyczyć samego rozwoju umysłowego. Takie fragmentaryczne opóźnienia nazywamy deficytami rozwojowymi. Obejmują następujące dziedziny:

- rozwój spostrzegania wzrokowego,

- rozwój spostrzegania słuchowego,

- rozwój motoryczny ( ruchowy), a zwłaszcza manualny.

Część II

Związek zainteresowań dziecka z nauką szkolną ma charakter wielostronny. Z jednej strony - pod wpływem nauki budzą się u dzieci i młodzieży nowe zainteresowania lub też rozwijają się i utrwalają zainteresowania już istniejące. Pamiętajmy, że zainteresowania powinny się rozwijać, a sprzyjać temu powinna odpowiednia atmosfera w domu.

Na rozwój zainteresować mają wpływ następujące czynniki:

- rodzina

- szkoła

- grupa rówieśnicza.

Może jednak stać się tak, że zainteresowania mają ujemny wpływ na sukcesy dziecka w szkole. Zwłaszcza wtedy, kiedy:

Dziecko ma zbyt dużo zainteresowań, (niekiedy na skutek ambicji rodziców). Realizacja ich zajmuje dziecku wiele godzin i zbyt silnie absorbuje je.
Bywa, że dziecko ma tylko jedno zainteresowanie, lecz jest ono tak silne, że stanowi przeszkodę w nauce szkolnej. I rodzice powinni to pierwsi spostrzec i odpowiednio zadziałać. Dziecko musi mieć świadomość, że nauka szkolna jest najważniejsza.

Rodzice zatem powinni umieć ukierunkować zainteresowania i dbać o to, aby pomagały dzieciom w nauce, a nie szkodziły.

Dziecko, w którego domu panuje atmosfera przykra, konfliktowa, pełna napięcia, któremu rodzice nie potrafią zapewnić poczucia bezpieczeństwa, ma duże trudności w osiąganiu sukcesów w nauce. Właściwie głównie, dlatego, że nie jest w stanie skupić swojej uwagi na lekcjach, a cała jego energia jest skierowana na przeżycia związane z sytuacją w domu.

Atmosferę tę zaburzają:

konflikty między rodzicami
alkoholizm
atmosfera pełna nerwowości, ciągłego pośpiechu, chaosu czy nieporządku.

Dziecko na pewno lepiej się czuje w rodzinie, w której panuje spokój, ono samo czuje się w domu potrzebne i kochane, jest traktowane życzliwie, poważnie i konsekwentnie.

Dla dziecka trzeba mieć czas, umieć je wysłuchać, zaspokoić jego psychiczne potrzeby, a szczególnie potrzebę miłości.

Nad rozkładem zajęć młodszego dziecka powinna czuwać rodzina. Wówczas samo dziecko, gdy będzie starsze, ma już wytworzone odpowiednie nawyki i obowiązki. Ów rozkład jest, oczywiście uzależniony od indywidualnych cech dziecka.

Przede wszystkim należy pamiętać, że:

dziecko należy od samego początku przyzwyczajać do systematyczności, do wywiązywania się z nałożonych obowiązków, lecz dbajmy też, aby dobrze wypoczęło w niedzielę czy święta;
warunkiem wydajnej pracy umysłowej i osiągania dobrych wyników w nauce jest odpowiednia ilość wypoczynku, zwłaszcza snu nocnego;
ważny jest odpoczynek w ciągu dnia, zwłaszcza po powrocie do szkoły;
dziecko powinno odpoczywać w formie czynnej;
powinno pomagać w domu (w sprzątaniu, gotowaniu, robieniu zakupów, opiekowaniu się młodszym rodzeństwem);
nie należy dziecka przyzwyczajać do długiego oglądania telewizji;
pozwólmy dziecku utrzymywać kontakt z rówieśnikami;
nie należy zapominać o prawidłowym odżywianiu (regularnym oraz właściwym pod względem jakościowym);

Pamiętajmy, że to my jako rodzice jesteśmy współodpowiedzialni za odnoszone przez nasze dzieci sukcesy w szkole. Musimy, zatem się troszczyć o zapewnienie dziecku odpowiednich do tego warunków. Wymaga to od nas niemałego wysiłku, ale przysparza też wiele radości. Nasza praca na pewno zaowocuje powodzeniem w życiu szkolnym dziecka, ale także w jego w przyszłości, w jego samodzielnym, dojrzałym życiu.

Ważnym zadaniem rodziców jest również podejmowanie działań zmierzających do rozwoju samodzielności przyszłego ucznia. Przywykłe do nieustannego wyręczania dziecko, gdy znajdzie się w szkole, nie jest skłonne do podejmowania wysiłków dla spełnienia obowiązków, jakie stawia przed nim nauka. Rodzice, nie wymagając od dziecka samodzielności, nie rozwijają jego uzdolnień. Dlatego równie ważnym zadaniem jest kształtowanie u dziecka poczucia obowiązku i odpowiedzialności za własne postępowanie, przyuczenie do pracy poprzez wdrażanie do samodzielności. Kształtowanie pożądanych cech u dziecka wymaga spokoju, cierpliwości, ale też stanowczości i konsekwencji. Od dziecka wymaga się dobrych postępów w nauce i nienagannego zachowania. Błędem jest pobudzanie dziecka do nauki straszeniem lub karą. Żeby nie zniechęcić dziecka, rodzice winni wykazać dużo taktu, chwalić dzieci za podejmowane starania i poprawę ocen. Pochwała i radość rodziców to źródła chęci do dalszej pracy. Zainteresowanie rodziców nauką szkolną, akceptowanie i współdzielenie radości z choćby najmniejszych osiągnięć, troska i współdziałanie zachęcają do większego wysiłku.

Tak, więc bądźmy mądrymi rodzicami i opiekunami swoich pociech. Świadomie kontrolujmy i rozwijajmy ich wiedzę i zainteresowania. Bacznie obserwujmy ich postępy, cieszmy się z nimi i mądrze pomagajmy przezwyciężać problemy, nie wyręczając ich w działaniu.

Dbając o właściwy stosunek dziecka do nauki pamiętajmy o kilku istotnych wskazówkach:

Indywidualnie traktować każde dziecko, unikać porównywania między sobą uczniów, rodzeństwa, pamiętając o niepowtarzalności każdego człowieka, jego indywidualnych możliwościach, potrzebach i zainteresowaniach.
Dziecku należy dawać zadania umiarkowanie trudne, to znaczy takie, które wymagają wysiłku, ale nie powodują zniechęcenia.
Utrwalanie i poszerzanie wiedzy proponować w atrakcyjnej postaci, interesującej dziecko formie np.: zabawy, turnieje, konkursy, które bardziej zaktywizują, pobudzają do pracy umysłowej, uprzyjemnią trudy nauki.
Jeśli zadanie jest zbyt trudne do opanowania spróbujmy zastosować zabawową formę oraz powiązać nowy materiał z tym co jest dziecku już znane, na zasadzie skojarzeń. Zamiast nudnego dyktanda, lepiej wspólnie układać śmieszną historyjkę i zapisywać ją.
Nie spieszmy się z dawaniem odpowiedzi na wszystkie pytania zadawane przez dziecko i nie udzielajmy skwapliwie wyczerpujących informacji. Podsuńmy źródło informacji na interesujący go temat lub zasugerujmy sposób dotarcia do rozwiązania. Stwarzajmy okazję do aktywności, samodzielności, zainteresowania się zagadnieniem. Jeśli czymś się interesujemy, wówczas szybciej, chętniej i bardziej efektywnie się tego uczymy oraz zapamiętujemy na dłużej.
Dziecko powinno wiedzieć, że ma prawo do błędu, bo każdy kto się uczy, te błędy popełnia. Zachęta „spróbuj jeszcze raz, może ci się uda”, jest o wiele bardziej skuteczna niż „nic nie umiesz, od początku są z tobą kłopoty”.
Dzieci lubią być traktowane poważnie. Dlatego bardzo przydatną rzeczą w planowaniu pracy jest terminarz. W terminarzu planujemy na początku tygodnia ile czasu na jakie lekcje poświęcamy codziennie, nanosimy zajęcia dodatkowe, plan lekcji, ważne spotkania, ale także zapowiedziane sprawdziany – trzy dni przed, dwa przed, dzień przed, rozłożenie powtórki materiału. (zapisanie w dniu sprawdzianu powoduje brak możliwości przygotowania się do lekcji). Terminarz to po prostu zakres obowiązków, ale dobrze jest wykorzystać go do wzmacniania pozytywnego pracy dziecka – pod koniec dnia zapisujemy ważne pozytywne wydarzenia i pochwały – krótko np. – dobrze zrealizowany plan, spakowany cały plecak itp.

Bibliografia:

J. Konopnicki, Powodzenia i niepowodzenia szkolne, Warszawa 1966.

Cz. Kupisiewicz, Niepowodzenia dydaktyczne, Warszawa 1965.

H. Spionek, Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, Warszawa 1970.

I. Fechner – Sędziaka, E. Lachowska – Żarska, Nauczyciele rodzicom, Spotkania z rodzicami prowadzone metodą warsztatową, Toruń 2002.

Opracowanie Iwona Karabela