HOSPITACJA

jest jedną z form sprawowania nadzoru pedagogicznego w szkole lub placówce oświatowej przez dyrektora lub wizytatora, polegającą na odwiedzaniu nauczyciela podczas zajęć z uczniami lub wychowankami. Termin hospitacja pochodzi z łacińskiego słowa hospitor - "goszczę kogoś". Hospitacja służy przede wszystkim obserwacji aktywności, zachowań uczniów na lekcji, spowodowanych określonymi działaniami nauczyciela.

Hospitacja ze względu na podmiot:

diagnozująca – ocena poziomu sprawności uczniowskich umiejętności;

oceniająca – przyjrzenie się pracy nauczyciela, jego kontaktami z uczniami, stosowanymi metodami pracy, wpływowi na zachowanie uczniów;

doradcza – pomoc nauczycielowi w określeniu kierunków dalszego rozwoju, samodoskonalenia, w samoocenie.

Hospitacja ze względu na obszar obserwacji:

globalna – obejmująca wszelkie działania nauczyciela i uczniów w trakcie lekcji;

wycinkowa – związana z oglądem poszczególnych elementów struktury lekcji lub wybranych działań nauczyciela i uczniów.

Hospitacja diagnozująca (cele)

Ocena rezultatów procesu dydaktycznego, wychowawczego i opiekuńczego na podstawie bezpośredniej obserwacji umiejętności, postaw i prezentowanej wiedzy uczniów.

Hospitacja lekcji

Badawcza funkcja hospitacji lekcji – ulepszenie, doskonalenie praktyki;

Podejście ilościowe – użycie kwestionariusza obserwacji pozwalającego gromadzić i przyporządkować ilościowe dane (niezbędne);

Podejście jakościowe – kontekst okolicznościowy (piszemy to co widzimy + dopytujemy nauczyciela i ucznia).

Czynności hospitacji:

1. Sformułowanie tematu hospitacji np.: komunikowanie się nauczyciela z uczniami, metody pracy nauczyciela z uczniami, indywidualizacja.

2. Określenie celów hospitacji – co chcemy uzyskać.

3. Określenie problemu – sformułowanie pytań.

4. Wskaźniki.

5. Wybór techniki hospitacji (obserwacja, rozmowa).

6. Przygotowanie narzędzia (arkusz hospitacji, kwestionariusz rozmowy).

7. Przeprowadzenie hospitacji – opracowanie planu, celów, harmonogramu.

8. Opracowanie wyników – analiza ilościowa i jakościowa:

analiza ilościowa – zliczanie danych, prezentacja (liczby, procenty)

analiza jakościowa – poszukiwanie prawidłowości związków i zależności występujących między danymi.

Obserwacja – postrzeganie, gromadzenie i interpretowanie danych.

Obserwacja winna być:

- obiektywna (bez subiektywnych nastawień emocjonalnych, oczekiwań, postrzeganie faktów i aktualnych zdarzeń);

- wierna (brak zniekształceń i zafałszowania obserwowanych faktów);

- wyczerpująca;

- wnikliwa.

Interpretacja polega na szukaniu związków miedzy obserwowalnymi zachowaniami uczniów, a oddziaływaniem nauczyciela; ma wyjaśnić przyczyny zachowania uczniów i nauczyciela.

Interpretacja na bieżąco – po zakończeniu zajęć.

Rodzaje obserwacji:

- swobodna (piszemy to co widzimy – czynności nauczyciela i uczniów);

- kwestionariuszowa (kwestionariusz obserwacji lekcji – ułatwia zbieranie danych i porządkowanie materiału obserwacyjnego).

Brak kwestionariusza nie odbiera rangi hospitacji.

Komunikacja niewerbalna wyraża się poprzez:

- gesty,

- wygląd,

- ton głosu,

- odległość.

Przykładowe pytania:

Jakie techniki i postawy zastosował nauczyciel by przyciągnąć uwagę uczniów?

Jak podtrzymywał zainteresowanie tematyką zajęć?

Jak rozwiązywał problem słabnącej motywacji?

Jaka role odegrały w czasie lekcji informacje zwrotne?

Czynności nauczyciela:

- czynności informujące (wiadomości, wiedza, postawy),

- czynności motywujące (motywowanie przez informowanie, naprowadzanie, kontrolę i korektę),

- czynności kontrolne (sprawdzanie realizowanych zadań przez każdego ucznia, zapobieganie powstawaniu zaległości i błędów).

- czynności przygotowawcze (planowanie długookresowe, szczegółowe związane z konkretną lekcją).

Co na każdej lekcji jest obserwowane?

1. Cele ogólne i szczegółowe – czy są jasne, przydatne i właściwe?

2. Czy treści programu nauczania odpowiadają celom szczegółowym?

3. Czy treści dobrane do osiągnięcia celu realizowane są poprzez zadania? (poziom wykonania zadań, stopień sprawdzenia przez nauczyciela pracy uczniów)

CELE

 2-3 celów dodających + pojedyncze cele doskonalące

Cele dodające – dotyczą nowej wiedzy, uczeń ma opanować nową informację.

Cele doskonalące – to co uczeń już wie, doskonalenie posługiwania się znaną informacją.

Cel programu – to co ma być nauczane prze nauczyciela.

Cele decydują o:

- treściach kształcenia,

- metodach i formach pracy,

- przestrzeni edukacyjnej,

- materiałach szkoleniowych,

- środkach technicznych.

Wymagania programowe to:

- czego mają się nauczyć uczniowie,

- co podlega kontroli, sprawdzeniu

Wymagania zawierają się w celach.

Błędy dyskwalifikujące program nauczania:

- treści nie są użyteczne dla uczniów,

- treści kształcenia nie prowadzą do nabycia planowanych kompetencji uczniów,

- treści nie są dostosowane do możliwości uczniów (zbyt łatwe, zbyt trudne).

Przestrzeń edukacyjna – miejsce, w którym odbywają się zajęcia wraz z całym wyposażeniem. Powinna być dostosowana do formy pracy uczniów.

Etapy uczenia się:

- zrozumienie ważności wiedzy lub umiejętności → poziom świadomości,

- nabycie określonych umiejętności,

- nabycie usystematyzowanej wiedzy (zrozumienie podstawowych pojęć),

- zastosowanie wiedzy w praktyce

Rodzaje zadań:

- zadania powtórkowe (przypomnienie określonej informacji – odtworzenie wiedzy) → zawsze,

- zadania dodające (nowe informacje) → zawsze,

- zadania problemowe (uczniowie rozwiązują problemy) → czasami,

- zadania kontrolno-sprawdzające (sprawdzenie poziomu osiągnięć ucznia) → zawsze,

- zadania organizacyjne (zadania poprzez które nauczyciel organizuje i kończy pracę) → zawsze.

Aktywność (zaangażowanie uczniów):

- słuchanie,

- wykonywanie poleceń,

- inicjowanie działań.

Informacja zwrotna dla nauczyciela:

- poziom wykonania działania,

- stopień realizacji założonych celów dotyczących planowania zmian w wiedzy i umiejętności uczniów,

- stopień doskonalenia osiągnięć,

- sposoby sprawdzania osiągnięć.

Informacja zwrotna dla nauczyciela (NEW!!!):

- słuchanie prowadzącego z zainteresowaniem,

- wykonywanie przez uczniów poleceń nauczyciela,

- entuzjazm w wykonywaniu poleceń nauczyciela przez uczniów,

- aktywne uczestnictwo uczniów na lekcji.

Dobra struktura zajęć:

- mają zaplanowane osiągnięcia dla uczniów, (wymagania wynikające z celów zajęć),

- wykonywane przez uczniów zadania prowadzą do osiągnięć zaplanowanych celów, treści kształcenia,

- metody i formy są dostosowane do przyjętych celów,

- przestrzeń edukacyjna dostosowana jest do formy pracy,

- zajęcia kontrolne.

Nauczanie zindywidualizowane:

- zróżnicowanie uproszczone (wynikowe, czasowe),

- zróżnicowanie czasowe (tempo pracy),

- zróżnicowanie ilości rodzaju i jakości uwag, zachęt ze strony nauczyciela,

- rodzaj używanego języka,

- styl kształcenia (sposoby dzielenia na grupy),

- zróżnicowanie wymagań,

- zróżnicowanie czynności i zadań,

- dobieranie metod nauczania,

- nawiązywanie do doświadczeń ucznia,

- rozpoznanie oczekiwań ucznia.

Osiągnięcia uczniów - to co rzeczywiście nauczył się uczeń w danym zakresie:

- praca wykonana u wszystkich uczniów (stwierdzenie, że wykonali poprawnie),

- praca wykonana przez część uczniów,

- praca wykonana przez jednego ucznia,

- praca wykonana źle przez wszystkich uczniów.

Typy pytań:

- przypomnienie informacji (zadania powtórkowe),

- wyjaśnienie informacji (zadania doskonalące, dodające),

- podanie własnego pomysły (zadania problemowe).

Stosowane przez uczniów strategie uczenia się:

- zajęcia były efektywne (uczniowie osiągnęli wymagania edukacyjne na określonym poziomie)

Błędy:

- błędy merytoryczne nauczyciela dotyczące koncepcji, reguł, zadań lub sposobów stosowania umiejętności,

- duża ilość uczniów nie angażuje się w tok pracy na lekcji,

- nauczyciel nie kontroluje poziomu osiągnięć,

- uczniowie nie wiedzą co mają robić,

- zajęcia są źle zaplanowane.

Kryteria poprawności merytorycznej i metodycznej zajęć dydaktycznych:

- jasność celów,

- właściwy dobór treści pod względem jakości,

- zróżnicowanie metod,

- zróżnicowanie form pracy,

- właściwy dobór środków dydaktycznych.

Kryterium wspomagania rozwoju ucznia z uwzględnieniem jego możliwości i potrzeb:

- indywidualizacja uczniów,

- kształtowanie samodzielności uczniów,

- kształtowanie podmiotowości poczucia uczniów.

Kryterium sprawnej organizacji lekcji to między innymi:

- optymalne wykorzystanie czasu lekcji,

- dostosowanie tempa lekcji do indywidualnych możliwości uczniów,

- uwzględnianie podstawowych faz lekcji,

- zachowanie właściwych proporcji między poszczególnymi fazami lekcji.

Rozmowa z uczniami:

- czego nauczyli się podczas lekcji?

- do czego wykorzystają to czego się nauczyli?

Informacje w czasie rozmowy po hospitacji:

- przyczyny wyboru celów,

- przyczyny wyboru wymagań,

- do czego uczniowie wykorzystują nabyte w czasie zajęć kompetencje?

- jakie było zaangażowanie uczniów i dlaczego takie?

- w jaki sposób uczniowie wykonywali swoje zadania?

- jak ocenia poziom wykonania zadań?, jakie ma na to dowody?

Arkusz analizy zajęć (przykład)

HOSPITACJA DIAGNOZUJĄCA

to obserwowanie i określenie sprawności dzieci w zakresie ustalonych z nauczycielem umiejętności operacyjnych. W przeciwieństwie do hospitacji tradycyjnej nie jest ona nastawiona na ocenę pracy nauczyciela. Przy planowaniu hospitacji diagnozującej najpierw opracowuje się koncepcję tematyki na dany rok (koncepcja powinna wynikać z zadań ogólnych szkoły, standardów placówki, standardów egzaminacyjnych). Hospitacja taka jest więc ściśle związana z planem rozwoju szkoły, stwarza konieczność powiązania jej ze specyfiką przedmiotu, wynika z zamierzeń, jakie z myślą o rozwoju ucznia stawia szkoła i nauczyciel. Jest to pokaz umiejętności uczniów.

Hospitacja diagnozująca na więc na celu:

- badanie wiedzy, umiejętności i postaw uczniów,

- pokaz umiejętności uczniów (na drugi plan schodzą metody pracy nauczyciela),

- obserwację działań uczniów w zakresie ustalonych przez nauczyciela umiejętności szczegółowych,

- zdiagnozowanie poziomu osiągniętego przez uczniów.

Aby prawidłowo przeprowadzić hospitację diagnozującą należy:

- ustalić umiejętności kluczowe, które będą obowiązywały w całej szkole,

- ustalić w zespołach przedmiotowych w jakich klasach, kiedy i jaki rodzaj umiejętności szczegółowych mają zaprezentować uczniowie,

- ustalić w zespołach przedmiotowych harmonogram hospitacji,

- ustalić (indywidualnie przez nauczyciela) termin hospitacji, podczas której następuje prezentacja osiągnięć uczniów.

Każda lekcja rozpoczyna się rozmową przedhospitacyjną

Nauczyciel przedstawia dyrektorowi i obserwatorom swoją koncepcję zaprezentowania wybranej umiejętności uczniów, charakteryzuje klasę, predyspozycje uczniów, mocne i słabe strony, wskazuje aspekty swojego planu dydaktycznego, które pozwolą zaobserwować podejmowane przez uczniów działania, sposób zadawania pytań uczniom, sposób poruszania się po klasie, stosowanie środków dydaktycznych itp.

Po lekcji obywa się rozmowa pohospitacyjna – przekazanie informacji zwrotnych  

(czyli przyjacielska rozmowa nauczyciela z obserwatorem – dyrektorem i innymi nauczycielami), w trakcie której następuje ocena aktualnego stopnia opanowania umiejętności uczniów (dokonana przez nauczyciela i innych obserwatorów), określenie słabych i mocnych stron, wyciągniecie wspólnych wniosków do dalszej pracy nad doskonaleniem danych umiejętności.

Nowością tej hospitacji jest brak zaleceń pohospitacyjnych.

Przykładowy arkusz hospitacji diagnozującej

Część wypełniana przez nauczyciela

TEMAT:

………………………………………………………………………………………………………

(według zapisu w dzienniku)

DOBÓR TREŚCI DO TEMATU:

………………………………………………………………………………………………………

(ewentualnie przebieg zajęć)

DOBÓR METOD I FORM PRACY DLA OSIĄGNIĘCIA CELÓW:

………………………………………………………………………………………………………

(krótkie wyjaśnienie i uzasadnienie)

CELOWOŚĆ WYKORZYSTYWANYCH ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH:

………………………………………………………………………………………………………

(jeśli nie wykorzystano – to dlaczego)

INDYWIDUALIZACJA NAUCZANIA I SAMODZIELNA PRACA UCZNIÓW:

………………………………………………………………………………………………………

(proszę podać w jakim celu była stosowana)

KONTROLA I OCENA WIADOMOŚCI UCZNIÓW:

………………………………………………………………………………………………………

(celowość rozwiązań stosowanych na lekcji)

ODZWIERCIEDLENIE TREŚCI LEKCJI W NOTATKACH UCZNIOWSKICH:

………………………………………………………………………………………………………

(autor, forma i celowość zapisu)

CELOWOŚĆ ZADANIA DOMOWEGO:

………………………………………………………………………………………………………

(jeśli nie zadano to dlaczego)

INTERAKCJA „NAUCZYCIEL-UCZEŃ”:

………………………………………………………………………………………………………

 (krótki opis oddziaływań)

WŁASNA DIAGNOZA DOTYCZĄCA SPRAWNOŚCI UCZNIÓW:

………………………………………………………………………………………………………

 (proszę podać w jakim celu była stosowana)

Część wypełniana przez osobę hospitującą

CELE HOSPITACJI:

………………………………………………………………………………………………………

(według celów strategicznych pracy szkoły)

DIAGNOZA STANU AKTUALNEGO:

………………………………………………………………………………………………………

REALIZACJĘ OSTATNIO WYDANYCH ZALECEŃ:

………………………………………………………………………………………………………

SPOSTRZEŻENIA, UWAGI I ZALECENIA:

………………………………………………………………………………………………………

Data rozmowy pohospitacyjnej ………………………………..

…………………………… 

(podpis nauczyciela)                                                                                

(podpis dyrektora)

Funkcje hospitacji:

- informacja zwrotna (nauczyciel potrzebuje informacji zwrotnej, aby móc zastanowić się nad własnym zachowaniem i jego oddziaływaniem na innych ludzi),

- uznanie dla własnej osobowości i merytorycznych kompetencji (nauczyciele oczekują uznanie, potrzebują akceptacji własnej osoby i chcą żeby doceniano ich za umiejętności i zdolności merytoryczne),

- wymagania (nauczyciel potrzebuje informacji na temat racjonalnych wymagań stawianych mu przez innych),

- uczenie się na wzorach (poznanie nowych wzorców postępowania, a także zdobycie nowej wiedzy pozwala na ocenę własnego postępowania i sposobu myślenia oraz wprowadzenia nowych zachowań),

- pozbycie się poczucia odpowiedzialności za wszystko, co dzieje się na lekcji (nauczyciele są przekonani, że trudności pojawiające się w procesie dydaktycznym wiążą się bezpośrednio z ich brakiem umiejętności lub popełnionymi błędami. Spojrzenie osoby postronnej pozwala na obserwację lekcji z różnych punktów widzenia, a wspólna analiza zebranych danych daje podstawy do stworzenia pełnego obrazu lekcji; okazuje się wtedy, że efekty pracy nauczyciela są zależne od wielu czynników; na większość z nich nauczyciel ma bardzo ograniczony wpływ; takie spojrzenie na lekcję przynosi ulgę i pozwala skoncentrować się na tym, co naprawdę zależy od niego).

Literatura:

1. Borzecki K. - Jak hospitować, Poradnik dla dyrektora szkoły, Olsztyn 1994

2. Grabowska K., Kołodziej W. - Nadzór pedagogiczny dyrektora sprawowany poprzez wewnętrzne mierzenie jakości pracy, ODN Białystok 2000

3. pod redakcją E. Tołwińskiej-Królikowskiej - Autoewaluacja w szkole, Warszawa 2002

4. Wlazło S., Bednarkowa W. - Mierzenie jakości pracy szkoły, cz. II, Wrocław 1998

5. Wlazło S. - Mierzenie jakości pracy szkoły, Wrocław 1997

6. Wlazło S. - Mierzenie jakości pracy szkoły, cz. III Wrocław 1999

opracowała Joanna Pastwa

redaguje Rafał Pastwa  © 2013