Szkoła normalna to wielka rzecz i wielki skarb dla przeciętnego dziecka, choćby nawet nie zdawało sobie ono z tego sprawy. Ale możliwość tego skarbu, jakim jest szkoła normalna dla dziecka upośledzonego, jakże często jest okupiona ciężkimi przeżyciami tego niesprawnego, nie nadążającego, upośledzonego dziecka wśród sprawnych, rozpędzonych w swym rytmie życia kolegów. Chodzi więc o to, żeby ta cena nie była zbyt duża, bo wtedy tylko połowicznie szkoła spełnia swoje zadania wobec ucznia, dając mu pewien zasób wiedzy nie da umiejętności prawdziwego włączenia się w społeczność. (J. Doroszewska)

Ostatnie dziesięciolecia spowodowały, iż jesteśmy uczestnikami dynamicznych zmian edukacyjnych. Zmiany te dotyczą również sposobów rozwiązywania problemu kształcenia dzieci niepełnosprawnych. W miejsce grupowania dzieci w zależności od posiadanych przez nie rodzajów schorzeń czy dysfunkcji i organizowania specjalnie do tego powołanych instytucji, które niewątpliwie izolują dzieci od społeczeństwa, proponuje się rozwiązania integracyjne, umożliwiające dziecku naturalną edukację w środowisku zdrowych rówieśników. Współczesna pedagogika wychodzi z założenia, iż pełny, swobodny rozwój jednostki, dziecka, stanowi najwyższą wartość oraz nadrzędny cel edukacji. Każda jednostka, każde dziecko może się rozwijać i wzrastać tylko we wspólnocie.

M. Grzegorzewska twierdziła, iż ważny jest człowiek, niezależnie od sytuacji, w jakiej się znajduje, nie należy nikogo przekreślać, nikogo potępiać, bo w każdym jest coś pozytywnego. „Wartość człowieka jest najcenniejszą wartością świata”– mówiła – „nie ma kaleki – jest człowiek.”

Niewątpliwie współczesne czasy rodzą potrzeby weryfikacji prymatu człowieka, dziecka, prymatu moralności przed egoizmem. Istotne jest poszanowanie wartości ludzkich, budowanie podstaw akceptacji „inności” drugiego człowieka, dziecka. Zdaniem wielu zwolenników integracji, zarówno teoretyków, jak i praktyków, integracja stwarza dla osób niepełnosprawnych warunki życia jakościowo bogatszego. Wydaje się, iż istotę integracji stanowi treść wzajemnych kontaktów uczeń niepełnosprawny – a inni uczniowie, uczeń niepełnosprawny a nauczyciel – wychowawca, personel szkolny, administracja. Chodzi tutaj o jakość postaw, wspólnych przeżyć, doświadczeń.

W populacji dzieci uczących się w szkole jest spora liczba takich, które w pewnym okresie swego rozwoju lub trwale mają obniżoną sprawność jakiegoś organu lub funkcji. Dzieci te określane są jako niepełnosprawne. Część z nich wychowuje się w rodzinie, uczy się w szkołach lub klasach specjalnych lub w specjalnych ośrodkach szkolno - wychowawczych. Jednak zdecydowana większość tego rodzaju dzieci uczy się i będzie uczyć w klasach normalnych szkół powszechnych.

Raport Warnock Report z roku 1991 stwierdza, iż jedno dziecko na sześcioro, a jedno na pięcioro – co pewien czas w swojej karierze szkolnej potrzebuje specjalnej, specjalistycznej pomocy. Przy tym specjalne potrzeby edukacyjne nie są tutaj zawężane do problemów upośledzenia umysłowego, lecz są ujmowane jako zjawisko potrzeby okresowego lub stałego pozostawania pod specjalistyczną opieką, potrzeby odrzucenia rutynowych metod na rzecz metod dostosowanych do indywidualnych potrzeb, ograniczeń, a zwłaszcza indywidualnych możliwości konkretnego dziecka – potrzeby zindywidualizowanego programu nauczania, indywidualnego podejścia wychowawczego, indywidualnej kontroli oraz oceny.

Cechami wyróżniającymi dzieci niepełnosprawne będą trudności, jakie są związane z ich przyczyną (zaburzeniami) oraz potrzeba specjalnej pomocy – dzieci niepełnosprawne będą charakteryzować się obniżaną sprawnością psychofizyczną różnego rodzaju i stopnia oraz potrzebą specjalnej pomocy. Uczniem niepełnosprawnym jest taki uczeń, który ma trudności w nauce oraz społecznym przystosowaniu z powodu obniżonej sprawności psychofizycznej i któremu jest potrzebna specjalistyczna pomoc dla pokonywania barier szkolnych zarówno w sensie fizycznym, ogólnorozwojowym, jak i intelektualnym czy emocjonalno – adaptacyjnym.

Integracja, „integracja w głównym nurcie” lub „życie w jak najmniej ograniczającym środowisku” wyraża się w takim wzajemnym stosunku pełno- i niepełnosprawnych, w którym respektowane są takie same prawa, liczą się takie same wartości, w których stwarzane są dla obu grup identyczne warunki maksymalnego rozwoju. Tak rozumiana integracja pozwala być dziecku niepełnosprawnemu „sobą” wśród innych.

Integracja szkolna – to problem, który od lat przyciąga uwagę zarówno teoretyków, badaczy, jak i praktyków. Wśród specjalistów trwa nieustanny spór, dający się sprowadzić do szukania odpowiedzi na pytanie: czy wprowadzać System Kształcenia Integracyjnego?

Światowy Program na Rzecz Osób Niepełnosprawnych z roku 1992 stwierdził, iż kształcenie osób niepełnosprawnych powinno, w miarę możliwości, odbywać się w ramach ogólnego systemu szkolnego. Odpowiedzialność za to powinna spoczywać na władzach oświatowych, zaś przepisy dotyczące obowiązkowego nauczania powinny obejmować dzieci z wszelkiego rodzaju niepełnosprawnościami. W stwierdzeniu tym jest zawarty entuzjazm dla kształcenia dzieci niepełnosprawnych w edukacji masowej, jednak część teoretyków dostrzega tutaj również świadomość niebezpieczeństw, zwłaszcza integracji formalnej. Przestrzega się, aby w klasie integracyjnej żadne dziecko nie miało obniżonego poczucia bezpieczeństwa. Dotyczy to głównie dziecka niepełnosprawnego, które nie może być niechciane i ze statusem marginalnym. W równym stopniu dotyczy to dziecka zdrowego, które nie może tracić poznawczo z tytułu uczestnictwa w klasie, w której odbywają edukację dzieci niepełnosprawne.

Wyniki dotychczasowych badań ukazały, iż istnieje znacznie więcej sfer wspólnych niż swoistych i specyficznych w cechach osobowości i działaniu zarówno w grupie  niepełnosprawnych, jak i w obrębie pełno – i niepełnosprawnych. Niepełnosprawność odnosi się do jakiegoś elementu lub układu elementów, a nie do całości właściwości jednostki.

Z tego względu zasadne wydaje się powołanie do życia systemu kształcenia specjalnego dzieci w integracji.

Integracja pozwala człowiekowi, dziecku niepełnosprawnemu być sobą wśród innych. Niewątpliwie taka sytuacja jest możliwa, gdy obydwie grupy dzieci we wczesnych fazach rozwoju będą uczyły się żyć razem, a nie w izolacji od siebie. Integracja społeczna niewątpliwie powinna dotyczyć dzieci, a więc należy ją rozpocząć jak najwcześniej.

Dla dzieci niepełnosprawnych przygotowanie do pełnego udziału w życiu społecznym ma ogromne znaczenie, gdyż całokształt ich drogi życiowej będzie w dużej mierze zależał od tego, co zdobędą w początkach edukacji. Integracja jest jednak skomplikowanym i wielowymiarowym procesem, nie wystarczy umieścić dzieci zdrowych z niepełnosprawnymi w jednej klasie, aby uznać integrację za dokonaną.

Istotą systemu integracyjnego jest indywidualne podejście do każdego dziecka, a podstawowym warunkiem – maksymalne usprawnienie fizyczne oraz psychiczne dziecka z odchyleniami od normy przez włączenie go do szkoły. Powodzenie tego systemu zależy od: przygotowania nauczycieli, rodziców dzieci niepełnosprawnych, dzieci, zabezpieczenia odpowiednich warunków (adaptacja pomieszczeń, usunięcie barier architektonicznych, przygotowanie pomocy, opracowanie programu nauczania z uwzględnieniem potrzeb, możliwości wszystkich dzieci).

System integracyjny jest korzystniejszy dla znacznie wyższego procentu dzieci, niż sądzono, gdyż ucząc się wśród pełnosprawnych rówieśników przystosowują się oni do późniejszego funkcjonowania w odmiennych warunkach. Z kolei uczniowie pełnosprawni uczą się tolerancji w stosunku do odmienności. Szkoła, klasa podejmująca się integracji powinna sprostać podstawowym warunkom: klasa musi mieć odpowiednią liczbę osób, zajęcia powinni prowadzić nauczyciele – nauczyciel klas początkowych oraz nauczyciel specjalny, wspomagający uczniów z trudnościami; w szkole powinni być zatrudnieni: logopeda, rehabilitant, psycholog, pedagog, reedukator – uczniom specjalnym należy zapewnić właściwą opiekę.

Ważne jest, aby prowadząc edukację zabiegom stymulującym oraz kompensacyjnym towarzyszyły działania przełamując opór i niechęć dzieci do siebie samych i wyzwalając optymizm i wiarę w siebie. Fundamentalną sprawą jest zapewnienie dzieciom miłości, akceptacji własnej inności, bezpieczeństwa. Praca nauczyciela powinna polegać na „wydobyciu mocnych stron dziecka, wzmocnieniu tego, co nie jest zaburzone, umożliwieniu dziecku tworzenia samego siebie na istniejących mocnych podstawach.

Dążenia do integracji są wspierane ideami humanitarnymi, rehabilitacją, pragnieniami oraz potrzebami dzieci niepełnosprawnych, rodziców, jak również możliwościami stwarzanymi przez współczesną naukę, technikę.

Integracja to program całkowicie skoncentrowany na dziecku i jego rozwoju. Zgodnie z pedagogiką personalistyczną człowiek, a więc i dziecko jako osoba rozumna, wolna, autonomiczna i decydująca o własnym losie, ma prawo do edukacji, kontaktów z rówieśnikami. Każde dziecko ma wrodzoną mądrość i poczucie realizmu. Jego celem jest doskonalenie się, a edukacja ma mu ułatwić realizację tego celu. Jednocześnie każde dziecko ma potencjał twórczego rozwoju, siłę, która uruchamia jego działanie, która umożliwia mu potwierdzenie własnej wartości.

Sprawą nadrzędną jest to, iż każde dziecko jest niepowtarzalną indywidualnością, która realizuje się na miarę własnych indywidualnych potrzeb oraz możliwości. Dlatego też należałoby szkołę, edukację dostosować do dzieci, a w edukacji uwzględnić stan gotowości dziecka do działania, wolność bycia sobą, naturalną potrzebę kontaktów z rówieśnikami, potrzebę dziecięcej aktywności.

 Bibliografia

1. Doroszewska J., Pedagogika specjalna, Tom 1. Wrocław 1981,

2. Lausch – Żuk J., Integracja osób z niepełnosprawnością intelektualną z osobami pełnosprawnymi – szanse czy zagrożenia? w: Wychowanie na co dzień, 1998, nr 3, s. 15-18

3. Macierz A., Integracja społeczna dzieci niepełnosprawnych, Warszawa 1987

4. Macierz A., Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej w: Poradnik dla nauczycieli. Warszawa 1992

 

 

 

autor © 2004 rap