„Źle mówić lub pisać – to znaczy krzywdzić swoją mową tych wszystkich, którzy ją budowali. Język smuci się, choruje, gdy ludzie źle nim mówią i piszą”

Janusz Korczak

12 kwietnia bieżącego roku w Szkole Podstawowej im. Stefana Żeromskiego w Poniatowej odbyło się uroczyste ogłoszenie wyników i wręczenie nagród dla laureatów Gminnego Konkursu Ortograficznego „Mistrz Ortografii” 2004/2005. Honorowy patronat nad nim objęła Pani burmistrz Lilla Stefanek, która ufundowała również pamiątkowe dyplomy i nagrody.

W tym roku konkursowi przyświecało

motto Mikołaja Reja:

„Niechaj narodowie wżdy postronni znają,

iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”.

Nadrzędnym celem konkursu było rozwijanie zainteresowań językiem polskim jako składnikiem dziedzictwa kulturowego oraz zachęcanie do pogłębiania swoich umiejętności posługiwania się pisemną odmianą naszego języka. Do konkursu przystąpiły wszystkie szkoły podstawowe z naszej gminy.

Przebiegał on na dwóch etapach: szkolnym i gminnym. Uczniowie wykazali się bardzo dobrą znajomością zasad ortograficznych oraz umiejętnością praktycznego ich wykorzystania.

Szczególne podziękowania kierujemy w stronę Pani Burmistrz, Dyrekcji i Rady Rodziców Szkoły Podstawowej w Poniatowej za pomoc w zorganizowaniu konkursu. Pragniemy również podziękować wszystkim nauczycielom za przygotowanie  uczniów do konkursu.

Jako nauczyciele uczący języka polskiego doskonale zdajemy sobie sprawę, że droga do opanowania nawyku ortograficznego jest niezwykle długa i żmudna, a jedynym gwarantem sukcesu jest długotrwała, systematyczna, planowa i świadoma praca z dziećmi. Aby wykształcić czujność ortograficzną, potrzebne są ćwiczenia utrwalające, koniecznie atrakcyjne i urozmaicone, nie pozwalające na bezmyślne i mechaniczne uzupełnianie. Stąd konieczność poszukiwania atrakcyjnych, coraz bardziej efektywnych i ekonomicznych metod nauczania ortografii. Jedną z takich metod są konkursy ortograficzne.

Chciałybyśmy przedstawić kilka refleksji związanych z tym tematem.

Etymologia słowa ortografia

Pojęcie ortografia pochodzi z języka greckiego. Powstało ono z połączenia dwóch wyrazów: orthós – poprawny oraz gráphein – pisać, co oznacza poprawne pisanie - czyli zgodne z normą uwzględniającą przyjęte zasady zapisu wyrazów. Język jest żywy, w miarę praktycznych potrzeb ulega zmianom i modyfikacjom. Stąd ulegają również zmianom zasady ortograficzne. Znajomość owych zasad stanowi jeden z podstawowych czynników wpływających na bezbłędne pisanie. Wielokrotne ćwiczenia z kolei kształtują określone umiejętności i wyrabiają nawyk poprawnego pisania.

Dlaczego dzieci popełniają błędy?

Uczniowie popełniają różnego rodzaju błędy, najczęściej rzeczowe i formalne. Do błędów rzeczowych zaliczamy te, które powstają w wyniku braku wiedzy. Błędy formalne zaś to te, które powodowane są brakiem umiejętności, a więc uczeń zna prawidła ortograficzne, ale nie umie ich zastosować w zapisywanych wyrazach. Częstym źródłem błędów w pisaniu jest niepoprawna wymowa dziecka. Najczęściej spotykaną wadą wymowy i mającą największy wpływ na pisanie jest seplenienie. Polega ono na nieprawidłowej wymowie głosek: s, z, c, dz, i ś, ź, dź. Jest to spowodowane wadliwą budową narządów mowy albo złym ich ustawieniem w czasie wymawiania. Rzadziej występujące wady to jąkanie i mowa nosowa, ale one w istotny sposób nie wpływają na postępy w opanowaniu ortografii.

Przyczyną błędów w pisaniu są również złe wzory mowy otoczenia, w którym wychowuje się dziecko. Ta odmienność od mowy ogólnopolskiej może wynikać z posługiwania się dialektem, który nieraz ma odrębne słownictwo, nieco inną fleksję i składnię oraz różnice w zakresie fonetyki. Innego rodzaju kłopoty w nauce pisania sprawiają dzieciom dialekty środowiskowe (tzw. żargony). Powodują one raczej błędy stylistyczne i gramatyczne, ale także wpływają na powstawanie błędów ortograficznych. Drogą do eliminowania błędów wynikających z wadliwego wypowiadania wyrazów, jest uczenie dzieci właściwej artykulacji i poprawnego posługiwania się językiem ogólnopolskim, częste czytanie książek na lekcjach, słuchanie audycji radiowych, piękne opowiadanie nauczyciela lub rodzica, uczenie się na pamięć fragmentów prozy lub wierszy.

Kolejna grupa przyczyn trudności w nauce ortografii to przyczyny zewnętrzne, do których należą tzw. zaniedbania pedagogiczne, wynikające z niekorzystnych sytuacji szkolnych np. częste stosowanie przez nauczyciela tylko jednego rodzaju ćwiczeń zaniedbując inne, pośpiech w pracy przy wprowadzaniu nowych pojęć, realizowanie zbyt dużej ilości materiału nie znając możliwości uczniów, wreszcie nie utrwalanie opracowanego materiału. Niekorzystnie wpływa również brak systematyczności. Do przyczyn zewnętrznych zaliczymy również złe warunki domowe.

Co wpływa na sprawność ortograficzną?

Z badań naukowych wynika, że sprawność ortograficzna uczniów zależy w bardzo dużym stopniu od pamięci wzrokowej i czytelnictwa, od logicznego myślenia i uwagi, od płci (uczennice z reguły piszą poprawniej), od znajomości zasad ortograficznych i gramatyki, od uświadamiania sobie znaczenia ortografii i staranności pisma (im bardziej staranne i kształtne pismo, tym lepsza ortografia). Dobre oceny z języka polskiego na ogół idą w parze z poprawną pisownią. Niewielki wpływ na sprawność ortograficzną ma pamięć słuchowa, wady wzroku i przerwy w nauce ortografii.

Wyniki wskazują na potrzebę uczenia ortografii różnymi metodami.

Szczególnie należy zwrócić uwagę na:

Czytelnictwo – ciekawa lektura rozwija uczniów nie tylko poznawczo i językowo (bogacenie słownictwa), ale również pośrednio wpływa korzystnie na ich sprawność ortograficzną. Uczeń czytając, wielokrotnie styka się z poprawnym zapisem wyrazów – następuje trwale zapamiętywanie obrazu graficznego.

Tablice ortograficzne – wywieszone w klasie tablice pozwalają uczniom kontrolować zapisy, bez udziału świadomości utrwalają obraz graficzny wyrazów. Tablice powinny być przejrzyste, litery kształtne, kolorowe.

Graficzne wyróżnianie ważnych elementów – wzmacnianie wrażeń wzrokowych (przez podkreślanie, używanie barwy przy pisaniu, dobieranie podpisów do obrazków, ilustrowanie ortogramów).

Pracę ze słownikiem ortograficznym – w trakcie szukania jednego wyrazu uczeń dostrzega wiele innych, a kontakt wzrokowy umożliwia mu zapamiętywanie ich pisowni. Słownik pozwala uczniowi poznać poprawną pisownię wyrazu, a równocześnie uniknąć błędu, wyrabia także krytyczny stosunek ucznia do własnych umiejętności.

Rolę powtórzeń – jednokrotne przedstawienie zapisu nie daje gwarancji, że uczeń zapamięta, konieczne są powtórzenia.

Dużą rolę w procesie zapamiętywania wyrazów odgrywa umiejętność koncentracji uwagi. Jeżeli uczeń nie potrafi skoncentrować uwagi na wyrazie, jego spostrzeganie jest niedokładne, nie sprzyja zapamiętywaniu i powoduje powstawanie błędów. Stąd też jednym z istotnych motywów w procesie uczenia się ortografii jest zainteresowanie. W sytuacji ucznia, którego pamięć i uwaga mają charakter procesów mimowolnych, w pełni jeszcze nieświadomych i niekontrolowanych, zainteresowanie stanowi warunek niezbędny. Błędem jest szablonowość oraz monotonia ćwiczeń ortograficznych. „Jeśli chcesz dzieci nauczyć ortografii - powtarzaj to często, ale za każdym razem rób to w inny sposób. Strzeż się ćwiczeń nieciekawych, nudnych”. Stosowanie ciekawych tekstów, zagadek, ćwiczeń przeprowadzanych w formie zabaw i gier, konkursów, interesujących pomocy naukowych należy uznać za czynnik sprzyjający pozytywnej motywacji uczenia się. Ogromne znaczenie motywacyjne ma również samo uczenie się, traktowane przez dziecko jako poważna i odpowiedzialna działalność. Stawianie przed nim zadań w kategoriach zachęty, pochwały, nastawienie na efekt, np.: "stać cię na to, aby pisać bezbłędnie", "piszesz coraz lepiej", może wyzwalać aktywność, ambicję i chęć podejmowania wysiłku poprawnego pisania. Nastawienie dziecka na potrzebę bezbłędnego pisania będzie wyrabiało czujność ortograficzną. Istotnym motywem uczenia się dzieci są również nagrody i kary. Nagrody w formie pochwały, dobrej oceny, w lepszy sposób pobudzają motywację do uczenia się niż kary (nagany, niskie oceny).

Nauczyciele i rodzice powinni zdawać sobie sprawę, jak ważne dla dziecka jest zaktywizowanie wszystkich sfer jego osobowości, zaangażowania emocjonalnego, zainteresowania, pozytywnej motywacji, ambicji, radości z odnoszonych sukcesów. Praca nad poprawnością ortograficzną u naszych dzieci wymaga  dużego wysiłku, ale przynosi efekty, czego dowodem są wyniki  Konkursu Ortograficznego „ Mistrz Ortografii”.

Opracowanie: Jolanta Markuszewska, Iwona Karabela, Dorota Herda

 

 autor  © 2004 rap