W KLASIE MOŻEMY SPOTKAĆ DWA
TYPY SPRAWCÓW PRZEMOCY:
SPRAWCY AKTYWNI I PASYWNI.
CECHY SPRAWCY AKTYWNEGO:
agresja przejawiana wobec kolegów, także i dorosłych
zafascynowanie przemocą i jej narzędziami
akceptacja przemocy
impulsywność
potrzeba dominacji
niski poziom empatii wobec ofiar
średnie lub nieco wyższe niż przeciętne poczucie własnej wartości
niski lub przeciętny poziom strachu i niepewności
uznanie dla siły fizycznej
większa od innych (zwłaszcza zaś od swoich ofiar) siła i sprawność
fizyczna
przeciętna popularność w klasie (może stopniowo spadać)
często otoczony "świtą" (2-3 osoby)
CECHY SPRAWCY PASYWNEGO:
nie inicjuje, przyłącza się do stosowania przemocy
niezbyt pewny siebie, w grupie czuje się lepiej.
WSKAZÓWKI POMOCNE W ROZPOZNAWANIU SPRAWCY W SWOJEJ KLASIE.
Dzieci - sprawcy przemocy zwykle:
dokuczają, ale głównie kierują to do słabszych, bezbronnych kolegów
lubią dominować i podporządkowywać sobie innych
są sprawni i zręczni
łatwo się denerwują i wybuchają
nie potrafią radzić sobie z trudnościami
mają trudność z przestrzeganiem ogólnie przyjętych zasad
często są nastawieni na "nie"
mają zwykle małe lub żadne poczucie winy
wobec ofiary brak im zrozumienia, współczucia czy sympatii
łatwo się kontaktują z otoczeniem
umieją sprytnie wybrnąć z sytuacji np. oskarżenia
potrafią udawać
czerpią korzyści materialne i psychiczne ze swojej przemocy (ofiary
dostarczają im np. pieniędzy)
wobec dorosłych mogą być agresywni lub ugrzecznieni.
Często nauczyciele postrzegają uczniów-sprawców przemocy jako "złe,
zdemoralizowane jednostki", które należy szybko ukarać. Takie podejście
nie sprzyja rozwiązaniu problemu, nie pomaga tym uczniom. Dzieci nie są
"złe", jedynie "źle" się zachowują. Tak są wychowywane, takie normy i
wzorce wynoszą ze swojego środowiska lub mają poważne problemy osobiste.
PRZYCZYNY STOSOWANIA PRZEMOCY PRZEZ DZIECI
Nie ma jednej konkretnej przyczyny decydującej o tym, że dziecko stosuje
przemoc wobec swoich szkolnych kolegów. Ma na to wpływ zespół różnych
czynników. Kilka z nich warto wymienić:
brak ciepła, zaangażowania, zainteresowania sprawami dziecka;
pobłażliwość i przyzwolenie na agresywne zachowania dziecka wobec innych
osób tzw. permisywizm wychowawczy;
brak jasno wyznaczonych granic w postaci zasad i norm zachowania - jak
dziecku wolno postępować a jak nie, co jest dobre, akceptowane przez
rodziców, wychowawców, co złe;
stosowanie agresji i przemocy w kontaktach między dorosłymi i w stosunku
do samego dziecka lub wychowanie w duchu "dziecko nie ma głosu";
rozwiązywanie konfliktów i napięć domowych i klasowych metodami
"siłowymi";
podwójne wzorce zachowań u dorosłych (co innego dziecku mówimy, co
innego robimy, np. tezę "nie wolno bić słabszych" wzmacniamy mocnym
szarpnięciem, chcąc nauczyć je szacunku - ośmieszamy je na forum klasy);
przebywanie w grupie, w której lider (pozytywny dla dzieci) stosuje
przemoc odnosząc przy tym korzyści, nie tracąc swej popularności a jego
zachowania nie spotykają się z negatywnymi konsekwencjami ze strony
dorosłych;
oglądanie programów z aktami przemocy, które nie pokazują cierpienia,
krzywdy ofiary ale sprawcę jako atrakcyjną postać godną naśladowania.
PAMIĘTAJMY
Doświadczenie bycia sprawcą przemocy wpływa na przyszłe życie dziecka.
Ma ono kłopoty z przestrzeganiem norm i wartości społecznych, wchodzi w
konflikt z prawem o wiele częściej niż pozostali. Uczniowie-sprawcy
potrzebują pomocy w zmianie swojego zachowania. Nauczyciele maja szansę
zastąpić nieakceptowane społecznie zachowania - zachowaniami
konstruktywnymi.
Uczniowie-sprawcy muszą zrozumieć podstawową zasadę: w szkole nie ma
miejsca na przemoc i nie będzie ona tolerowana pod żadną postacią przez
dorosłych.
Wszyscy nauczyciele powinni natychmiast i w podobny sposób reagować na
wszelkie obserwowane przejawy przemocy: zwracać uczniom uwagę, wyrażać
swój sprzeciw, powoływać się na obowiązujące w szkole normy, stosować
konsekwencje lub kary, jeśli jest to konieczne.
Jeśli pojedyncze uwagi nauczycieli nie odnoszą skutku, a uczeń dalej
zachowuje się agresywnie, używa przemocy, należy wobec niego uruchomić
pewne procedury.
ZASADY POSTĘPOWANIA WOBEC SPRAWCÓW:
CYKL ROZMÓW
Należy podjąć cykliczne rozmowy ze sprawcą, których celem jest
doprowadzenie do przerwania stosowania przez ucznia przemocy
(respektowania obowiązujących w szkole norm) i wypracowanie
konstruktywnego rozwiązania problemu. Rozmowy powinny kończyć się
spisaniem z uczniem umowy zawierającej zobowiązanie ucznia do nie
stosowania konkretnych agresywnych zachowań wobec poszkodowanego kolegi.
Aby umowa przyniosła efekt, powinna być sformułowana bardzo precyzyjnie
i zawierać informację o konsekwencjach jej nie dotrzymania.
Rozmowy powinny trwać aż do momentu całkowitego wygaśnięcia negatywnego
zachowania ucznia.
INDYWIDUALNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ
Sprawca powinien samodzielnie odpowiadać za swoje czyny i ponosić
negatywne konsekwencje swojego zachowania, dlatego z każdym sprawcą
należy prowadzić oddzielne rozmowy.
HIERARCHIA ROZMÓW
Należy stworzyć hierarchię rozmów. Najpierw wychowawca rozmawia z
uczniem, gdy to nie skutkuje, zaprasza innego nauczyciela. Na kolejnym
etapie włączony jest do rozmów pedagog, później rodzice, dyrekcja,
ewentualnie policja itd. W ten sposób stopniuje się napięcie i daje
uczniowi szansę oraz czas na poprawę.
MONITOROWANIE ZACHOWANIA UCZNIA
W trakcie trwania całej interwencji należy uważnie obserwować zachowanie
ucznia. Najlepiej, aby inni nauczyciele uczący w danej klasie byli
włączeni do działań, zwracali uwagę na zachowania ucznia. Unikniemy w
ten sposób prób manipulacji ze strony sprawcy. Jeśli stosujemy tę
zasadę, musimy powiadomić o tym samego ucznia.
NAGRADZANIE I KARANIE
Przez cały czas nauczyciele powinni nagradzać pozytywne zachowania
sprawcy (zauważać, doceniać, chwalić), a negatywne karać.
HIERARCHIA KONSEKWENCJI
Konsekwencje/kary za nieprzestrzeganie norm powinny mieć także swoją
hierarchię (od mniej do bardziej dotkliwych) a także być dostosowane do
konkretnego ucznia. Uczeń powinien być zawsze poinformowany co go czeka,
jeśli znów użyje przemocy.
W pracy ze sprawcą najważniejsze jest, aby nauczyciel pomógł dziecku
zastąpić dotychczasowe zachowania przemocowe - zachowaniami pozytywnymi.
Bez tego przemoc ze szkoły nie zniknie. Taka praca wymaga czasu,
zaangażowania, często pracy zespołu nauczycieli oraz pewnej wiedzy
psychologicznej i pomysłowości.
NAUCZYCIEL POWINIEN ROZPOCZĄĆ JĄ OD DOKŁADNEGO ZDIAGNOZOWANIA
PRZYCZYN STOSOWANIA PRZEMOCY PRZEZ DANEGO UCZNIA I DOSTOSOWAĆ DO NIEJ
RÓŻNE DZIAŁANIA WYCHOWAWCZE NP.:
dowartościowywać słownie pozytywne zachowania ucznia,
tworzyć specjalne sytuacje i organizować zajęcia edukacyjne, które
pomogą mu nauczyć się zaspokajania swoich własnych potrzeb w pozytywny
sposób (np. potrzeby dominacji),
pomagać w rozwijaniu talentów i wykorzystywaniu mocnych stron dla dobra
innych.
NAUCZYCIEL POWINIEN STARAĆ SIĘ TAKŻE POMÓC UCZNIOWI W ROZWIĄZANIU
JEGO OSOBISTYCH PROBLEMÓW POPRZEZ:
ułatwienie kontaktu z psychologiem, terapeutą,
znalezienie grupy socjoterapeutycznej / edukacyjnej / terapeutycznej.
PROPOZYCJE PRZECIWDZIAŁANIA AGRESJI W SZKOLE
Często zwraca się uwagę, że dane na temat agresji mogą być mylące i
niewiarygodne, czy to z racji utajnienia wielu aktów przemocy, czy z
racji wyolbrzymienia problemu lub fantazjowania i przekazywania, jako
własne doświadczenia, opowieści zasłyszanych.
Z wychowawczego punktu widzenia istotną kwestią są warunki, które mogą
przyczyniać się do powstania i zaostrzenia problemu agresji w szkole.
Uczniowie źle wychowani są bardziej skłonni do przemocy, lecz korzystny
klimat w szkole, odpowiednie warunki i opieka wychowawcza mogą powodować
złagodzenie tego problemu.
Szkoła obok rodziny jest główną agendą socjalizacji, przez co zapewnia
ciągłość wartości, norm kulturowych - ciągłość społeczeństwa. Szkoła w
momentach przełomowych powinna przygotowywać do koniecznych zmian
społecznych, do innowacji. Szkoła wdraża do uczestnictwa w szerszym
systemie społecznym.
Nauczyciel, obok realizacji modelu pedagoga, musi przejść do modelu
nauczyciela - animatora i terapeuty. Powinien pomagać uczniom
wykorzystać środki komunikacyjne, likwidować określone nawyki i
obciążenia psychiczne u młodych ludzi. Musi nauczyć się być terapeutą, a
jednocześnie musi mieć jasny obraz wartości i zasad, w imię których
będzie działać i mieć świadomość własnych zachowań i ich wpływu na inne
osoby.
Aby osiągnąć te cechy, nauczyciel pracujący musi się ciągle doskonalić.
Uczelnie kształcące nauczycieli nie nadążają za aktualnymi potrzebami,
nie wyposażają przyszłego nauczyciela w potrzebne umiejętności, nie
przygotowują do rozwiązywania problemów szkolnych, nie wyposażają w
wachlarz skutecznych sposobów rozwiązywania sytuacji konfliktowych.
Nauczyciel często musi kierować się intuicją i własnymi doświadczeniami.
1. PROPOZYCJE DZIAŁAŃ W PŁASZCZYŹNIE INFORMACYJNO-PROFILAKTYCZNEJ:
· diagnoza i analiza środowiska uczniowskiego,
· lekcje wychowawcze dotyczące wyjaśnienia zjawiska agresji z aktywnym
uczestnictwem uczniów (również w formie warsztatowej),
· spotkania z rodzicami, szczególnie klas I, na temat mechanizmów
uruchamiających zachowania agresywne na terenie szkoły oraz ocenę
nauczycieli przez uczniów,
· przeprowadzenie cyklu spotkań nauczycieli, rodziców i młodzieży z
udziałem przedstawicieli poradni psychologiczno-pedagogicznych, policji,
sądu i innych powołanych do przeciwdziałania zjawiskom agresji,
· pomoc i wsparcie dla rodziców ze strony szkoły,
· indywidualne podejście ucznia - eliminacja anonimowości,
· należy kształtować szacunek dla norm prawa i tworzyć klimat
powszechnego potępienia i dezaprobaty społecznej dla każdych przejawów
łamania prawa,
· zapoznanie uczniów ze statutem szkoły i regulaminem ucznia -
zawierającym normy postępowania zapobiegające agresji, wyjaśnienie
problemu, nagradzanie i sankcje,
· doskonalenie i samodoskonalenie nauczycieli. Współpraca szkoła-dom.
2. DZIAŁALNOŚĆ INTERWENCYJNA:
· stałe dyżury nauczycieli i uczniów na przerwach,
· eliminowanie socjalno-rodzinnych czynników ryzyka poprzez udzielanie
pomocy materialnej,
· systematyczna współpraca szkoły ze środowiskiem lokalnym,
· natychmiastowa reakcja na łamanie dyscypliny szkolnej,
· pomoc ze strony "neutralnych" uczniów,
· oddziaływanie na ucznia poprzez stosowanie form wychowawczych
związanych z przeżywaniem problemu,
· w przypadku stwierdzenia aktów agresji na terenie szkoły w zależności
od skali zjawiska podejmowanie natychmiastowych działań celem
zlikwidowania negatywnego zjawiska (rozmowa z rodzicami, pedagogiem,
wezwanie policji itp.),
· fachowa pomoc psychologa (psychoterapeuty) dla rodziców i uczniów
szykanowanych i szykanujących, również przez wykorzystanie umiejętności
pedagogów zatrudnionych w szkole,
· organizowanie w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej zajęć
terapeutycznych.
3. PROPOZYCJE DZIAŁAŃ ZMIERZAJĄCYCH DO ZORGANIZOWANIA CZASU WOLNEGO
UCZNIÓW:
· wspólne zajęcia wzmacniające więzi między uczniami, obozy
integracyjne, wycieczki, głównie w klasach pierwszych,
· włączenie młodzieży, szczególnie trudnej, do pracy na rzecz
wolontariatu,
· aktywne uczestnictwo w kulturze,
· propagowanie zajęć ruchowych i uprawiania sportu,
· aktywny udział młodzieży w kołach zainteresowań.
Niektóre dzieci stają się obiektem przemocy ze strony kolegów a inne
nie. Czy mają w sobie coś szczególnego? Wbrew potocznym opiniom ofiarą
przemocy nie zostaje dziecko ze względu na swoją tuszę, kolor włosów,
okulary czy dobre stopnie. Takie dzieci mogą być narażone na ataki ze
strony swoich kolegów częściej niż pozostałe, jeśli jednak umieją się
temu aktywnie przeciwstawić, zaczepianie zwykle szybko ustaje. To raczej
wewnętrzne cechy dziecka i sposób jego zachowania decydują o tym, że
staje się ono obiektem długotrwałego prześladowania.
W KLASIE MOŻEMY SPOTKAĆ DWA TYPY DZIECI-OFIAR PRZEMOCY:
OFIARY PASYWNE I PROWOKUJĄCE.
CECHY OFIARY PASYWNEJ:
jest wrażliwa i nieśmiała
ostrożna w kontaktach z innymi
ma trudności z zaistnieniem w grupie rówieśniczej
jest niepewna i lękowa
nie potrafi się bronić, atakowana - płacze, wycofuje się, ucieka
czuje się małowartościowa, nie potrafi właściwie ocenić swojej sytuacji
ma poczucie osamotnienia i opuszczenia
zwykle nie ma w klasie żadnego dobrego przyjaciela
ma negatywne nastawienie do stosowania przemocy
może być słabsza fizycznie (dotyczy to zwłaszcza chłopców)
często ma lepszy kontakt z dorosłymi niż z rówieśnikami
może mieć bliższe od przeciętnych kontakty z rodzicami, szczególnie z
matką (ta bliskość często oznacza nadopiekuńczość)
CECHY OFIARY PROWOKUJĄCEJ:
ma problemy z koncentracją, skupieniem się
wyróżnia się niespokojnym zachowaniem, często nadaktywnością
wprowadza zamieszanie, niepokój
wytwarza wokół siebie atmosferę irytacji i napięcia
jej zmienne humory są przyczyną częstych konfliktów z kolegami
jej zachowanie może być odbierane przez większość klasy jako prowokujące
i może powodować negatywne reakcje ze strony innych.
Pamiętajmy jednak o tym:
Żadne dziecko nie jest winne temu, że stało się ofiarą przemocy.
Każdy ma prawo być wrażliwym, słabym, bezbronnym.
Nikt nie ma prawa użyć w stosunku do niego przemocy.
Uczniowie będący ofiarami przemocy bardzo rzadko zwracają się po pomoc
do dorosłych. Zazwyczaj boją się swoich prześladowców i cierpią w
samotności. Nie wierzą, że ktoś może im pomóc. W tej sytuacji bardzo
ważna jest obserwacja ze strony nauczycieli zachowań i postaw uczniów.
WSKAZÓWKI POMOCNE W ROZPOZNANIU OFIARY W KLASIE.
Dzieci będące ofiarami zwykle:
są przezywane, wyśmiewane, zmuszane do posłuszeństwa
podczas kłótni, zaczepek czy bójek reagują często płaczem lub uciekają
często szukają swoich rzeczy, które są chowane lub niszczone
mają sińce, zniszczone lub brudne ubranie (zapytane nie potrafią
wyjaśnić co się stało)
przerwy często spędzają same lub w pobliżu dorosłego
często są wybierani jako ostatni do pracy w grupach lub do drużyn na
lekcjach W-F
wyglądają na nieszczęśliwe
mają trudności w mówieniu na forum całej klasy
pogarszają się w nauce
myślą same o sobie że są "gorsze" wycofują się z kontaktów z innymi
czują wstyd, że nie potrafią się bronić, załamują się
są izolowane, tracą zaufanie do otoczenia
mogą nie mieć żadnego bliskiego przyjaciela
unikają szkoły, rano skarżą się na bóle głowy, brzucha, tracą apetyt
spóźniają się do szkoły,
wracają ze szkoły powoli, często dłuższą drogą.
Doświadczenie bycia ofiarą może mieć istotny wpływ na przyszłe życie
dzieci. Dlatego tak ważne jest, aby wychowawcy pomagali im pozbyć się
tej obciążającej roli.
OD CZEGO ZACZĄĆ?
Pomoc dziecku-ofierze polega przede wszystkim na zapewnieniu mu poczucia
bezpieczeństwa w szkole - czyli przerwaniu wszelkich aktów przemocy,
jakie wobec niego stosowano. Nauczyciel powinien porozmawiać z uczniem o
istniejącej sytuacji oraz zapewnić go, że zrobi wszystko, aby przemoc
więcej się nie powtórzyła. Dziecko może współpracować z nauczycielem;
opowiedzieć o konkretnych wydarzeniach, wskazać sprawców, ale ma także
prawo do milczenia, pozostania z boku, nie angażowania się. To na
dorosłych spoczywa obowiązek rozwiązania tego problemu.
Nauczyciel powinien informować dziecko na bieżąco, jakie kroki wobec
sprawców podejmie, co już zrobił i jakie są tego efekty. W wielu
przypadkach na rozmowy należy zapraszać rodziców i wspólnymi siłami
rozwiązywać problem.
PO PODJĘCIU TEGO TYPU DZIAŁAŃ, NAUCZYCIEL MOŻE DODATKOWO WSPIERAĆ
DZIECKO NA KILKA SPOSOBÓW:
OKAZYWANIE ZAINTERESOWANIA UCZNIOWI.
Nauczyciel może rozmawiać z dzieckiem na temat jego sytuacji w klasie.
Uczniowie, którzy są dręczeni przez innych często nie mają z kim
podzielić się swoim smutkiem, strachem, rozżaleniem. Samo wysłuchanie
ich historii pomaga im częściowo pozbyć się napięcia. Nauczyciel może
okazać zrozumienie dla uczuć ucznia i opowiedzieć o podjętych krokach
zaradczych.
POZYTYWNE WZMACNIANIE UCZNIA I DODAWANIE MU ODWAGI.
Nauczyciel może pokazać dziecku jego mocne strony i podać przykłady
różnych sukcesów. Uczniowie-ofiary przemocy posiadają zwykle zaniżone
poczucie własnej wartości i nie doceniają siebie. Umiejętne i
systematyczne dowartościowywanie może wspomóc budowanie wiary w siebie i
dostarczać nowej energii do stawiania czoła problemom.
UCZENIE UMIEJĘTNOŚCI REAGOWANIA.
w sytuacjach znęcania się, które przytrafiają się uczniowi
Nauczyciel może dawać uczniowi wskazówki dotyczące reagowania na
zaczepki innych uczniów. Czasami ofiara nie uświadamia sobie, że mówi
cichym głosem. Nie wie, co może odpowiedzieć na żarty skierowane pod jej
adresem. Nauczyciel pokazuje różne możliwości zachowania w takiej
sytuacji, wykorzystując scenki, może je również przećwiczyć z dzieckiem.
POKAZYWANIE ZACHOWAŃ PROWOKUJĄCYCH.
W przypadku ofiary prowokującej, pomoc wychowawcy polega dodatkowo na
uświadomieniu jej własnej roli w wyzwalaniu agresji innych uczniów.
Nauczyciel może wskazać dziecku konkretne zachowania prowokujące innych
do używania przemocy. I wspólnie z nim pomyśleć, w jaki sposób można je
powstrzymywać.
CZEGO WARTO UNIKAĆ PODCZAS ROZMÓW Z DZIECKIEM-OFIARĄ:
PRZYPISYWANIA DZIECKU WINY ZA ZAISTNIAŁĄ SYTUACJĘ - nauczyciel
widząc słabość ucznia, może mieć tendencję do przypisywania mu winy.
Wypowiedzi typu: "Dlaczego nie masz koleżanek?", "Nie mogłaś powiedzieć
im, żeby cię zostawili w spokoju", "Może to twój problem i powinnaś iść
do psychologa" przyczyniają się dodatkowo do pogłębienia smutku i
obniżenia poczucia własnej wartości ucznia. Wszystkie te dzieci
chciałyby umieć nawiązywać przyjaźnie i bronić się, ale będąc w roli
ofiary nie potrafią tego.
BAGATELIZOWANIA PROBLEMU DZIECKA - z punktu widzenia dorosłych,
wiele nieprzyjemnych sytuacji, które przydarzają się ofierze wydaje się
prostych do rozwiązania. Trudno zrozumieć, że dziecko ma z czymś takim
problem i stąd pojawiające się wypowiedzi nauczycieli: "Nie przesadzaj",
"Robisz z tego tragedię", "No, nie przejmuj się tym tak, nos do góry,
będzie lepiej". Takie zdania powodują, że dziecko prawdopodobnie więcej
nie przyjdzie porozmawiać ze swoim wychowawcą, ani nie opowie mu o
nowych faktach.
DAWANIA "DOBRYCH" RAD - jeśli dorosły nie jest w stanie pomóc
uczniowi, nie poznał wystarczająco dobrze całej sytuacji, nie powinien
udzielać dziecku szybkich, powierzchownych rad typu: "Jak będą chcieli
od ciebie pieniądze, to powiedz im, że im nie dasz", "Musisz się
zaprzyjaźnić z jakąś koleżanką z klasy i z nią wracać do domu", "Po
prostu nie zwracaj uwagi na ich zaczepki". Takie wypowiedzi dają do
zrozumienia dziecku, że zdane jest na własne siły i nie ma co liczyć na
pomoc.
PAMIĘTAJ
W wielu przypadkach dzieci-ofiary są niechętne jakimkolwiek rozmowom o
swojej sytuacji. Powody takiego zachowania są różne: lęk przed zemstą
sprawców, nieśmiałość, zbyt trudny temat, małe zaufanie do nauczyciela,
złe doświadczenia itp. W żadnym wypadku nie należy zmuszać dziecka do
mówienia, trzeba uzbroić się w cierpliwość i delikatnie próbować różnych
sposobów porozumienia się z uczniem.
autor © 2004 rap