Zbiór metod aktywizujących zebranych i opracowanych przez katechetkę Annę Świst w Szkole Podstawowej im. Stefana Żeromskiego w Poniatowej.

Podział na grupy z wykorzystaniem talii kart.

Przebieg zajęcia: z talii kart nauczyciel wybiera tyle kart, ilu ma uczniów na lekcji np. 12, 14,16, 18, 20, 24, 28 itd. Uwaga: ten sposób podziału na grupy jest efektywny jedynie w grypie uczniów podzielnej przez cztery. Przy grupie 32 osobowej wybiera wszystkie karty od „6” do „króla” tzn. 8 kart każdego koloru (4 razy 8 = 32).

Następnie tasuje karty, a każdy z uczniów przy wejściu do klasy losuje jedną kartę.

Jeżeli nauczyciel chce, żeby uczniowie pracowali w zespołach np.: czteroosobowych, wydaje polecenie, by posiadacze kart o tej samej wartości stworzyli osobne grupy.

Walety pracują z waletami, 10 z 10, damy z damami itd.; ośmioosobowych: wystarczy ogłosić, że króle pracują z damami, walety z dziesiątkami itd. Można również podzielić klasę umieszczając w czterech katach sali symbole: piki, trefle, kiery i karo oraz wydając polecenie by uczniowie podzielili się zgodnie z posiadanymi symbolami i zebrali się w odpowiednich kątach sali.

Dwie duże grupy: powstaną jeżeli każemy stanąć czerwonym kartom po jednej stronie sali, a czarnym po drugiej stronie.

Uwaga: takiego podziału możemy dokonać również w klasie z nieparzystą liczbą uczniów jeśli nie zależy nam na równej liczbie uczniów w grupach.

Ta metoda pozwala także na szybki powrót do czteroosobowych grup lub do pracy parami: czerwone króle razem, czerwone damy razem, czarne siódemki razem itd.

Słoneczko

Istotnym elementem tej metody jest zestawienie poglądów w formie ułożonych z kartek promieni, hasłowo prezentujących tę samą odpowiedź. Metodę można wykorzystać do problemów, na które odpowiedzi da się przedstawić w formie hasłowego zestawienia. Potrzebne materiały to: kartki (ok.8cm x 8cm), flamastry. Liczba uczestników jest dowolna, a czas trwania ok. 10-15 minut. Przebieg metody jest następujący:

- Organizacja pracy.

Dzielimy uczestników na grupy trzyosobowe, stawiamy zadanie, np.:- Jakie są najważniejsze cechy Pana Boga?, instruujemy, że wynik dyskusji w formie haseł, wypisują na małych kartkach. Każdej grupie dajemy odpowiednią ilość kartek, np. 3, oraz pisaki.

-  Praca w małych grupach.

Uczestnicy dyskutują, poszukując odpowiedzi, a wynik dyskusji (w formie haseł) wypisują na małych kartkach.

-  Praca na forum ogólnym.

Przedstawiciele grup układają na podłodze słoneczko w ten sposób, że kartki z tą samą treścią haseł tworzą promienie. Kolejne osoby albo dokładają kartki do powstałych promieni, albo tworzą nowe. Promienie są ułożone wokół okręgu. Po ułożeniu słoneczka, zapraszamy uczestników do spaceru i zapoznania się z promieniami (wcześniej należy wygospodarować w klasie jakąś wolną przestrzeń, gdzie będzie można rozłożyć „słoneczko”).

Możliwe warianty:

- inna wielkość grup, np. po dwie osoby lub każdy indywidualnie itp.

- różna liczba kartek przypadająca na grupę (zależy to od ilości spodziewanych hasłowych odpowiedzi)

- dyskusja w grupie może być poprzedzona podróżą w wyobraźni, np. jeśli pytanie brzmi: „Jakie są cechy dobrego animatora Ruchu Światło-Życie?” można poprosić uczestników o zamknięcie oczu i „zobaczenie” w wyobraźni własnych animatorów (nie dłużej niż 2-3 minuty)

- spacer wokół słoneczka może być wykorzystany na dyskusję (grupową lub w parach) dotyczącą „zawartości” najdłuższych promyków.

Burza mózgów

Polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania. Wszędzie tam, gdzie chodzić nam będzie o wielość dróg prowadzących do osiągnięcia danego celu, najwłaściwszym sposobem nauczania będzie właśnie "burza mózgów"

Przebieg zajęć:

- Wytworzenie sytuacji problemowej i postawienie złożonego problemu

- Uczniowie zgłaszają pomysły i zapisują je na tablicy: każdy uczeń ma prawo zgłaszać tyle pomysłów, ile chce, przy czym każdorazowo wolno zgłosić tylko jeden pomysł, wolno zgłaszać pomysły nawet pozornie nierealne, pomysłów nie wolno komentować ani oceniać.

- Podział uczniów na 4-5 grup z przyporządkowaniem każdej grupie równej ilości zgłoszonych wcześniej pomysłów (jeżeli uczniowie zgłosili 20 pomysłów, zostali podzieleni na cztery grupy, wówczas każdej grupie przypada po pięć kolejnych pomysłów).

- Analiza poprzez poszczególne grupy przydzielonych im pomysłów z logiczną ich hierarchizacją.

- Prezentacja przez poszczególne grupy najlepszych pomysłów z ich uzasadnieniem.

- Zaznaczenie na tablicy najlepszych pomysłów (z 20 wcześniej zgłoszonych wybrano np. 4 najlepsze).

- Dyskusja zespołowa nad wyborem spośród czterech najlepszych pomysłu tzw. super – i dokonanie końcowej hierarchizacji.

W metodzie "burzy mózgów" wychodzimy od zgromadzenia możliwie najbogatszego materiału wyjściowego, aby później na drodze intelektualnej selekcji wybrać te najlepsze i możliwe do zrealizowania. Metodę tę można stosować od V klasy szkoły podstawowej. Metodę tę nazywa się także "giełdą pomysłów".

Metoda dramatyzacji

Polega na tym, że po krótkim wprowadzeniu rozdaje się uczniom określone role do spełnienia, które uczestnicy wykonują wczuwając się jednocześnie w przedstawianą postać. Następnie ujawnia się przeżycia, jakie zrodziły się w związku z odgrywaną rolą. Na koniec spotkania katecheta łączy role i ukazuje całą sytuację uwypuklając jej teologiczny sens i czerpiąc z przeżytego dramatu wnioski dla życia.

Identyfikacja z postacią biblijną

Cała grupa lub jej przedstawiciele identyfikują się z postacią występującą w tekście i odpowiadają na pytania klasy. Najpierw następuje charakterystyka danej postaci, próba zrozumienia jej zachowania lub postępowania – wczucie się w jej sytuację. Wcześniej dana osoba musi mieć czas na przemyślenie i przygotowanie.

Jeden z uczniów identyfikujący się z postacią może też opowiedzieć jej zachowanie i przeżycia (np. Saul opowiada o swoim stosunku do Dawida, postaci występujące w opisie Męki Pańskiej).

Uczniowie odgrywają lub opisują przeżycia postaci występujące w tekście (wcześniej rozdzielają role między siebie). Mogą opisywać odczucia, jakie budzą w nich znane postaci biblijne (faryzeusze, celnik, apostołowie). Można też przeprowadzić wywiad z daną postacią.

Metoda sytuacyjna

Jest to metoda służącą wzbudzaniu zaciekawienia. Należy do grupy gier dydaktycznych. Ich wspólną cechą stanowi charakter zabawowo-kształcący. Metoda sytuacyjna polega na wysłuchaniu fikcyjnego, choć prawdopodobnego opowiadania egzystencjalnego oraz omawianiu go wg trzech etapów:

1) analizowanie postaw osób występujących w opowiadaniu z wyrażeniem własnej oceny

2) radzenie, co powinna zrobić osoba, która przeżywa określoną trudność (musi być wyraźna sytuacja problemowa)

3) utożsamianie się z daną osobą – co ja zrobiłbym w danej sytuacji? (odbiegamy od konkretów danego opowiadania, zamieniając je na konkrety własnego życia).

„Pajęczyna”

Metoda ta w sposób obrazowy pozwala zrozumieć rolę każdej osoby we wspólnocie. Uczniowie stoją w kręgu. Katecheta trzyma kłębek wełny, trzymając jeden koniec nici, rzuca kłębek wybranej osobie, ona rzuca komuś innemu, trzymając swój kawałek nici. Staramy się by kłębek „wędrował” w różnych kierunkach. Gdy już, do wszystkich dotarła nić, możemy podnieść ręce do góry, by widzieć łączącą nas więź. Gdy kilka osób wypuści wełnę, zobaczymy z kolei, jak ta więź może być łatwo przerwana.

Tworzenia map i plansz

Tworzenie map i plansz za pomocą pisaków, mazaków, kredek pozwala zwrócić uwagę na miejsce rozgrywania się zdarzenia. Technika może być zastosowana w klasach starszych i młodszych. Przykładem może być tworzenie map podróży św. Pawła, rozszerzania się chrześcijaństwa. Można też wykorzystać rzutnik pisma i folię. Na czystej folii nałożonej na folię zawierającą mapę określonego terenu nanosi się wspomniany szlak.

„Drama”

- Ujmuje treści kształcenia w sposób interesujący i łączy je z przeżyciami uczniów i praktyką. Metoda dramy polega na utożsamianiu się ucznia z określoną postacią, np. Mojżeszem, Pawłem itp.

- Nauczyciel przydziela role poszczególnym uczniom lub grupie uczniów

- Mile widziane są rekwizyty (np. tablice, korona, nakrycie głowy) w improwizacji, fikcji dramatycznej

- Drama nie jest inscenizacją przygotowaną wcześniej. Role otrzymują uczniowie dopiero w czasie lekcji (uczeń spontanicznie staje się kimś – bohaterem części katechezy). Stad duże walory wychowawcze dramy.

- Drama rozwija kreatywność ucznia, zachęca do działania nieśmiałych, umożliwia realizację marzeń

- Drama potwierdza opinię, że nauczanie przez przeżywanie podnosi znacznie skuteczność kształcenia.

Metaplan

Metaplan jest to plastyczny zapis dyskusji prowadzonej w grupach, dyskutujących na określony temat i tworzących jednocześnie plakat – graficzny skrócony zapis „narady”. Celem metody jest spokojne rozważenie problemu i skupienie się przede wszystkim na poszukiwaniu wspólnego rozwiązania. Skłania do myślenia, sprzyja rozwojowi umiejętności analizy, oceniania faktów i sądów czy propozycji rozwiązań.

Prowadzący przedstawia klasie problem, który będzie tematem dyskusji. Dzieli klasę na grupy 5-6 os., każdej grupa przydziela wcześniej przygotowany schemat na arkuszu dużego papieru:

JAK JEST? JAK POWINNO BYĆ? PROBLEM DLACZEGO NIE JEST TAK, JAK POWINNO BYĆ? WNIOSKI

 

 

 

 

 

 

Po skończonej pracy zespoły prezentują swoje plakaty – delegując swego przedstawiciela, który też odpowiada na pytania pozostałych uczniów, udziela wyjaśnień. Podsumowaniem jest zebranie wszystkich wniosków (odp. z czwartego pola schematu) i wypracowanie wspólnych wyników dyskusji, o ile to konieczne.

Okienko informacyjne

Okienko informacyjne pozwala sprecyzować wyobrażenia na określony temat. Nauczyciel dzieli klasę na zespoły 4 osobowe, każdy otrzymuje schemat okienka informacyjnego na formacie A 3 :

Napisz definicję	Przedstaw zagadnienie na rys. graficznym, wpisując słowa klucze
Znajdź porównanie	Ułóż krótki dialog komiksowy

Każda grupa pracuje nad wypełnieniem poszczególnych okienek, po skończonej pracy następuje prezentacja i podsumowanie.

Mówiące kartki

Ta metoda wykorzystywana jest wówczas, gdy uczniowie nie mają ochoty mówić. może to być rozpoczęciem dyskusji. Każdy uczeń otrzymuje kartkę A6, na której zapisuje pytanie do tematu zajęć. Zamiast pytania prowadzący może określić inny wariant, np. definicji słowa kluczowego do tematu lub własnego zdania do zaprezentowanego stanowiska nauczyciela. Następnie należy kartki zebrać i odczytać ciekawsze odpowiedzi, które prowadzący rozwija, dopowiada istotne treści.

Wędrujące plakaty

Dzielimy klasę na zespoły 5-6 os. Każdy zespół otrzymuje arkusz papieru z pytaniem. Zapisuje odpowiedź i plakat przekazuje do uzupełnienia następnej grupie. Rund tyle będzie ile grup. Po zakończonej pracy przedstawiciel każdej grupy odczytuje powstały zapis. Plakaty zawieszamy w widocznym miejscu, by wspólnie dokonać analizy i postawić wnioski.

Analiza tekstu

Każdy z uczniów otrzymuje określony tekst. Zadaniem czytającego jest podkreślenie zdań, z którymi nie zgadza się oraz innym kolorem – zdań, które wyrażają jego pogląd na dany temat. Ważny w tej metodzie jest dobór tekstu, najlepiej by zawierał kontrowersyjne poglądy. Można zaproponować inne kryteria podkreślania zdań w tekście.

Metoda kolorowych kapeluszy

Metoda kolorowych kapeluszy pozwala prowadzić dyskusję w sposób uporządkowany i zdyscyplinowany. Wcześniej należy zapoznać z danym tekstem. Uczniowie siadają w kręgu, a w środku umieszczamy kolorowe kapelusze ( z brystolu ). Zapoznajemy z symboliką kolorów ( można wykonać wcześniej planszę ):

czarny – krytyka; czerwony – emocje; biały – fakty; żółty – porządkowanie; zielony – nadzieję.

Zamiast kapeluszy uczniowie mogą brać do ręki kolorowe kartki.

Nauczyciel przedstawia zasady dyskusji:

-   jeśli ktoś chce zabrać głos, bierze odpowiedni kolor kapelusza – jest to prawo głosu,

-   każdemu kolorowi przyporządkowane są pewne rodzaje wypowiedzi, jeśli ktoś zabiera głos, to musi wypowiedź być zgodna z kolorem

-   w danym momencie wypowiada się tylko jedna osoba.

Prowadzący zapoznaje z symboliką koloru związanego z daną wypowiedzią ( może to być przygotowane na planszy) :

- biały kapelusz należy mówić o faktach, liczbach.

- czarny kapelusz krytykujemy propozycje

- czerwony kapelusz mówimy o własnych emocjach

- zielony kapelusz mówi się o pomysłach, uzupełnieniach

- żółty kapelusz wskazujemy na plusy propozycji

- niebieski kapelusz wypowiadamy się w celu uporządkowania dyskusji.

Kolaż

Wykorzystujemy w niej do stworzenia plakatu zdjęcia i tytuły ze starych gazet. Dzielimy klasę na mniejsze zespoły, każdy zapoznaje się z tekstem i prowadzi nad nim dyskusję w jaki sposób go podzielić. Po dokonaniu wyboru fragmentu zadaniem grupy jest jego zilustrowanie z wykorzystaniem starych gazet (wydzieranie zdjęć, tytułów i przyklejanie na arkuszu szarego papieru, można dorysować symbole, słowa kluczowe, linie). Po skończonej pracy następuje prezentacja kolaży.

Wykład

Wkład winien być starannie przygotowany przez nauczyciela. Wykład może poprzedzać pogadankę lub dyskusję. Powinien trwać ok. 10 minut. Wykład należy prowadzić dynamicznie, z wykorzystaniem odpowiednich środków dydaktycznych, takich jak tablice poglądowe, plansze, fragmenty filmu itp. Zaletą wykładu jest możliwość przekazania całej klasie usystematyzowanej wiedzy.

Rozmowa kierowana

Daje uczniom szansę wypowiadania się w czasie wykładu prowadzonego przez nauczyciela, zwiększa też zaangażowanie uczniów w czasie lekcji. Może być formą wprowadzenia w temat, poprzedzać film, ćwiczenia indywidualne lub grupowe. Rozmowa kierowana może mieć charakter podsumowujący, omawiający poznane na lekcji treści i zagadnienia. Nauczyciel powinien przed lekcją przygotować pytania, które wykorzysta w czasie prowadzenia rozmowy z uczniami.

Pogadanka

Pogadanka to forma często zastępująca wykład. Nauczyciel winien zwracać uwagę by pytania zostały poprawnie sformułowane i logicznie wiązały się ze sobą. Pytania powinny mieć charakter problemowy, co sprzyja rozwijaniu u uczniów samodzielności. Tą metodą można wprowadzać tematy dotyczące zmian okresu dojrzewania czy praw dziecka. Pogadanka może mieć charakter podsumowujący.

Dyskusja

Dyskusja kształtuje umiejętność wymiany poglądów, wyrabia umiejętność aktywnego słuchania, uczy precyzowania wspólnego stanowiska grupy, pobudza uczniów do twórczego myślenia. Bardzo ważne jest jasne przedstawienie problemu przez nauczyciela oraz umożliwienie przygotowania się uczniów .do dyskusji. Nauczyciela winien zadbać o właściwą atmosferę w trakcie dyskusji, oraz kulturę wypowiedzi uczestników. Powinien także zwracać uwagę na czas wypowiedzi uczestników , by wszyscy zdążyli zabrać głos. Dyskusja może mieć charakter podsumowujący.  Oprócz dyskusji zaplanowanych przez nauczyciela może dochodzić do dyskusji spontanicznych, co świadczy o zaangażowaniu emocjonalnym uczniów.

Metody sytuacyjne

Metody sytuacyjne polegają na analizie przykładowych sytuacji np. z listu, filmu, "historii z życia". Zadaniem uczniów jest rozwiązanie problemu, podjęcie decyzji lub ocena sytuacji. Jest to metoda ściśle związana z praktyką. Stanowi dobry trening w podejmowaniu decyzji przez zastosowanie wiedzy, doświadczenia i logicznego myślenia w odniesieniu do konkretnej sytuacji. Metody sytuacyjne uczą diagnozowania i oceny sytuacji, umożliwiają wypracowanie nowych koncepcji a także współpracy i komunikowania się. Metody sytuacyjne można wykorzystać w czasie lekcji dotyczących sposobów rozwiązywania konfliktów,  prawa człowieka do intymności, zachowań agresywnych, praw dziecka, asertwności.

Odgrywanie ról

Odgrywanie ról umożliwia uczenie się przez udział w sytuacjach wyobrażonych. Jest to metoda aktywizująca uczniów w czasie lekcji. Wchodzenie w role pozwala zbliżyć się do świata drugiego człowieka, zrozumieć jego przeżycia, intencje, uczucia. Może pomóc w uświadomieniu sobie, że są sytuacje, w których warto zmienić swoje zachowanie. Odgrywanie ról jest doskonałym ćwiczeniem sytuacji życiowych "na niby", a więc w warunkach bezpiecznych dla dziecka. Odgrywanie ról ćwiczy umiejętność negocjowania, rozwija zdolność empatii, umożliwia odbiór wrażeń i emocji zarówno uczestnikom jak i obserwatorom. Metodę tę można zastosować w treningu zachowań asertywnych, przy omawianiu praw dziecka, rozwiązywania konfliktów, lekcji dotyczących koleżeństwa i przyjaźni.

Łańcuch skojarzeń

Łańcuch skojarzeń wyzwala szybkie, spontaniczne myślenie dając możliwość wyboru różnorodnych pojęć, rozwiązań i pomysłów kojarzących się z hasłem podanym przez nauczyciela. Pozwala wykorzystać doświadczenie lub zdobytą wiedzę, stymuluje aktywność uczniów. Może być jednym ze sposobów wprowadzenia w temat np. rodziny, koleżeństwa i przyjaźni, form wypoczynku.

Zdania niedokończone

Zdania niedokończone to jeden ze sposobów pracy indywidualnej w czasie lekcji. Uczniowie mogą otrzymać takie same lub różne zestawy zdań niedokończonych. Przedstawienie klasie swojej wypowiedzi powinno być dobrowolne, szczególnie w przypadku treści osobistych. Metoda ta może być formą sprawdzenia wiadomości. Zdania niedokończone ułatwiają uczniom wyciąganie wniosków, zmuszają do refleksji np. przy realizacji tematów związanych z relacjami w rodzinie, higieną osobistą.

Krzyżówki, ćwiczenia, schematy, rysunki

Krzyżówki, ćwiczenia, schematy, rysunki wymagają starannego opracowania przez nauczyciela; mogą stanowić formę pracy indywidualnej lub zespołowej.. Stosowanie ich umożliwia nauczycielowi sprawdzanie wiadomości w sposób niekonwencjonalny, zaś uczniom - uporządkowanie lub podsumowanie zdobytych informacji. Ponadto rozwijają umiejętność analizy, logicznego myślenia i wnioskowania, a także rozbudzają myślenie abstrakcyjne.

Literatura:

1. Barciński Z., Wójcik J. (red) Metody aktywizujące w katechezie, Lublin 1999

2. W. Żmudziński SI. Podział na grupy z wykorzystaniem talii kart. W: Katecheta 46 (2002). s.15

3. Metody aktywizujące w katechezie cz. I, II, III wyd. Klanza. Lublin 1999.

 

Opracowała Anna Świst