1. Identyfikacja problemu.

• Krótko nazwij zjawisko (problem), którym się zająłeś.

• Podaj podstawowe informacje na temat ucznia (grupy, zdarzenia), którego dotyczy analiza.

• Wymień główne objawy, wskazujące na istnienie problemu.

• Uzasadnij, dlaczego zwróciłeś uwagę na to zjawisko (problem) i danego ucznia (grupę, zdarzenie).

2. Geneza i dynamika zjawiska.

Opisz historię powstania zjawiska (problemu) powołując się na dane z:

• Obserwacji

• Wywiadu

• Analizy dokumentów

• Informacji od osób trzecich

• Innych źródeł

Przedstaw wnioski dotyczące powstania problemu.

Opisz rozwój zjawiska (problemu) w czasie:

• Kiedy to się zaczęło?

• Jak długo trwa?

• Jak przebiegało/ zmieniało się? (nasilenie, osłabienie)

3. Znaczenie problemu.

Odwołując się do wybranej teorii (ewentualnie także do własnych doświadczeń) opisz znaczenie jakie ma dane zjawisko (problem) dla funkcjonowania ucznia (grupy, szkoły).

4. Prognoza

Przedstaw na podstawie własnych doświadczeń i literatury, przewidywania, co do skuteczności swoich oddziaływań.

5. Propozycje rozwiązania

Sformułuj cele.

Przedstaw zadania, jakie sobie postawiłeś:

• Zadania naprawcze (terapeutyczne, korekcyjne, rewalidacyjne)

• Zadania profilaktyczne (zapobiegawcze)

Przedstaw plan oddziaływań (kto? co? jak? kiedy?).

Uwaga: analiza przypadku może kończyć się na tym etapie, jeśli pełni jedynie rolę diagnostyczną.

6. Wdrażanie oddziaływań.

Opisz ramowo przebieg stosowanych oddziaływań i ich skutki.

Przedstaw bardziej szczegółowo przykład, ilustrujący wybrane oddziaływania.

7. Efekty oddziaływań.

Przedstaw zamierzone i niezamierzone skutki oddziaływań.

Porównaj prognozę pozytywną z uzyskanymi skutkami

Uwaga: Analiza przypadku może dotyczyć także rozwiązań strukturalno-systemowych (programowych, organizacyjnych) w szkole.

1. Kontynuacja nauki i zdobycie zawodu

2. Świadome przeżywanie emocji

3. Przełamywanie niechęci czytania książek

 Kontynuacja nauki i zdobycie zawodu

Identyfikacja problemu.

Ogólnym celem kształcenia dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo jest dążenie do doprowadzenia rozwoju każdej jednostki umysłowo upośledzonej do poziomu w granicach jej indywidualnej wydolności psychofizycznej. Realizacja ogólnych celów oligofrenopedagogiki jest możliwa przede wszystkim przez różne formy pomocy i opieki nad upośledzonym umysłowo (przedszkola specjalne, szkoły podstawowe specjalne, nauczanie indywidualne, szkoły zawodowe specjalne, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze).

Problem pojawia się wtedy, gdy dziecko specjalnej troski nie może bądź nie chce kontynuować dalszej nauki (rewalidacji).

Geneza zjawiska.

Jeden z moich uczniów upośledzony umysłowo w stopni umiarkowanym, posiadający dodatkowo porażenie mózgowe bardzo chętnie uczestniczył w zajęciach szkolnych. Pod koniec VII klasy (w starym systemie) zaproponowałem mu po skończeniu szkoły podstawowej dalszą naukę w zasadniczej szkole specjalnej w Lublinie. Odpowiedź ucznia była negatywna, również rodzice chłopca nie byli przekonani, co do słuszności tej propozycji. Z obawy przed zagrożeniami jakie niesie nowe środowisko i dodatkowymi obowiązkami woleliby, żeby syn pozostał w domu.

Znaczenie problemu.

W zaistniałej sytuacji przy braku dalszej nauki chłopiec pozbawiony byłby możliwości dalszego rozwoju i usprawniania funkcji psychicznych. Nauka w szkole zawodowej z pewnością poprawiła by adaptację społeczną wychowanka, przygotowanie do pracy zawodowej, kontakty społeczne jak również aktywy udział i współzawodnictwo w grupie rówieśników.

Prognoza.

Ważnym elementem w dalszej pracy było uświadomienie uczniowi i jego rodzicom dalszych celów kształcenia i wychowania, przezwyciężenie obaw związanych z pobytem w szkolnym internacie i promocja nowej szkoły, a także aktywna reintegracja chłopca w stosunku do własnego inwalidztwa.

Propozycje rozwiązania.

• Systematyczne rozmowy z uczniem na temat dalszej edukacji (poprawa samoobsługi i czynności społecznie użytecznych);

• Pozytywne nastawienie ucznia do nowych wyzwań poprzez kontakty z nowymi ludźmi (poznanie kolegów i koleżanek, wycieczki szkolne, dyskoteki itp.);

• Szczere i wyczerpujące rozmowy z rodzicami o kontynuacji edukacji syna, co w konsekwencji wpłynie na większe uspołecznienie i zdobycie przez niego zawodu;

• Promocja szkoły poprzez wycieczkę (rozmowy z nauczycielami, zapoznanie z celami kształcenia zawodowego, zwiedzanie bazy szkoleniowej i internatu, zwiedzanie sali gimnastycznej, siłowni i boiska szkolnego);

• Pomoc w redagowaniu podania do szkoły i prośby o przyznanie miejsca w internacie.

Wdrażanie przedsięwzięć.

Wyżej wymienione oddziaływania wprowadzałem sukcesywnie, począwszy od rozmów z uczniem i jego rodzicami, poprzez wycieczki do Lublina (zwiedzanie miasta, zwiedzanie centrum handlowego, korzystanie z restauracji) do wspólnego wyjazdu ucznia i jego rodziców do proponowanej szkoły. W czasie tego wyjazdu rodzice mogli porozmawiać z nauczycielami jak również z wychowawcami z internatu, a uczeń zapoznał się z bazą dydaktyczną i sportową szkoły. 

Chciałbym dodać, iż pisałem prace magisterską o tejże szkole i przy wszechstronnej prezentacji szkoły rodzicom wykorzystałem swoje kontakty ze znajomymi nauczycielami.

Efekty oddziaływań.

Moje oddziaływania w tym przypadku odniosły zamierzony skutek. Chłopiec po aprobacie rodziców zdecydował się na kontynuacje nauki. Ze względu na duży stopień upośledzenia umysłowego został zakwalifikowany do klasy o profilu „gospodarstwo domowe”  trwającej 2 lata.

Aktualnie uczeń jest już absolwentem Zasadniczej Szkoły Zawodowej nr 1 w Lublinie. W jego postawie widać chęć współdziałania z innymi dziećmi i potrzebę uczestnictwa w grupie. Chłopiec z dużym zaangażowaniem, codziennie uczestniczy w dziennych zajęciach organizowanych przez Stowarzyszenie na Rzecz Osób Niepełnosprawnych Intelektualnie w Poniatowej i Warsztatach Terapii Zajęciowej.

w górę

Świadome przeżywanie emocji

Identyfikacja problemu.

Człowiek jest systemem, który reguluje sam siebie oraz swoje stosunki z otoczeniem. Ważną rolę pośredniczącą w regulacji odgrywają procesy emocjonalne. Procesy emocjonalne mają wpływ na poziom energii, jaką organizm zmobilizuje w danym momencie oraz na to, jak energia ta będzie zużyta. Podstawową cechą charakterystyczną emocji jest zmiana ogólnego pobudzenia, która wiąże się ze wzrostem poziomu aktywności i wyraża się w następujących formach:

• wzrostu napięcia mięśniowego (niepokój ruchowy, wzrost szybkości i siły ruchów, tiki, mimowolne ruchy różnych części ciała);

• wzrost intensywności procesów umysłowych poprzez przyspieszenie biegu skojarzeń (kłębienie się myśli);

• pobudzenia autonomicznego układu nerwowego (zmiany czynności narządów wewnętrznych).

Problem pojawia się wtedy gdy wszystkie emocje wyrażane są w formie motorycznej i nie towarzyszy im zwiększona aktywność umysłowa, dominuje natomiast zagubienie, duży stres i apatia.

Geneza zjawiska.

Jeden z moich uczniów upośledzony umysłowo w stopniu umiarkowanym, rozpoczynający naukę podczas pierwszych lekcji był bardzo pobudzony ruchowo. Chłopiec nie rozpoznawał trafnie przeżywanych uczuć, a jego emocjom towarzyszył niepokój i nieskoordynowane ruchy ciała.

Po zapoznaniu się z historią choroby dziecka, a przede wszystkim z sytuacją całej rodziny, stwierdziłem, że chłopiec ma zaburzenia emocjonalne związane z tragiczną sytuacją całej rodziny.

Znaczenie problemu.

W rozpoznanym przypadku przy braku odpowiedniej stymulacji emocjonalnej chłopcu ciężko byłoby skupić się na każdym zadaniu, a na moje polecenia reagowałby nieadekwatnie do sytuacji. Wprowadzenie szeregu zajęć poświęconych świadomemu przeżywaniu emocji i radzeniu sobie z przykrymi emocjami uważałem za konieczne (również w stosunku do rodziny chłopca). Większa świadomość emocjonalna z pewnością poprawi adaptację społeczną wychowanka, kontakty społeczne jak również aktywy udział w zajęciach szkolnych.

Prognoza.

Ważnym elementem w dalszej pracy było uświadomienie uczniowi i jego rodzinie sposobów rozpoznawania i nazywania przeżywanych uczuć i emocji, oraz przezwyciężenie obaw związanych z pobytem w Ośrodku ... poprzez pozytywne myślenie.

Propozycje rozwiązania.

• Uświadomienie jak ważne jest nazwanie tego, co czujemy;

• Pomoc w poszukiwaniu sposobów radzenia sobie z przykrymi emocjami;

• Kształcenie umiejętności patrzenia na siebie, refleksji nad przeżywanymi trudnościami, szukaniu dróg wyjścia z trudnych sytuacji, a także korzystanie z pomocy innych i otwieranie się na nowe otoczenie;

• Uświadomienie negatywnych skutków tłumienia emocji;

• Sposoby walki z frustracją i długotrwałym stresem psychologicznym,

• Korygowanie złych nawyków i negatywnych ekspresji emocjonalnych (mimika);

• Tworzenie sytuacji umożliwiających uwolnienie napięć emocjonalnych;

• Regularne powtarzanie właściwych wzorców zachowania i reagowania na różne polecenia;

• Bliski, bezpośredni kontakt z uczniem;

• Ciepły i przyjacielski stosunek do całej rodziny;

• Otwarcie na problemy innych i pomoc w każdej wymagającej sytuacji.

Wdrażanie oddziaływań.

Również i w tym przypadku swoje oddziaływania wprowadzałem sukcesywnie (poznając i wspólnie rozwiązując bardzo złożony problem całej rodzinny). Szereg rozmów z mamą chłopca zaowocował innym spojrzeniem na sytuację w jakiej znalazła się cała rodzina. Do prawidłowej stymulacji chłopca i jego rodziny potrzebne było przede wszystkim rozwiązanie spraw sądowych oraz dobre i w miarę bezpieczne warunki mieszkaniowe. Dlatego pomogłem w prowadzeniu sprawy rozwodowej (ojciec alkoholik) i w znalezieniu mieszkania, a także zorganizowałem najpotrzebniejsze meble. Gdy rodzina była już bezpieczna mogłem podjąć głębszą stymulację ucznia wprowadzając szereg ćwiczeń stymulujących prawidłowe przeżywanie emocji oraz wygaszających nadaktywność psychoruchową. Bardzo ważne z punktu widzenia nauczania i wychowania było prowadzenie lekcji w warunkach domowych.

Efekty oddziaływań.

Planując pracę z uczniem po pierwszych kontaktach nie przypuszczałem, że rodzina chłopca będzie potrzebować, aż tak wszechstronnej pomocy. Przy okazji organizacji nauczania dla ucznia udało się stworzyć godne warunki życia dla całej rodzinie i pomóc jej przezwyciężyć duży kryzys emocjonalny. Aktualnie pomimo wielu nowych problemów związanych przede wszystkim z chorobą ucznia daje się zauważyć pozytywny stosunek do życia całej rodziny i dość dobrą aklimatyzację w środowisku Poniatowej.

w górę

Przełamywanie niechęci czytania książek

Identyfikacja problemu.

W szkole są uczniowie wymagający specjalnej troski. Trudności w nauce wywołują zaburzenia emocjonalne spowodowane obniżoną normą intelektualną bądź zaniedbaniem wychowawczym. Dzieci takie niechętnie czytają książki, w wolnych chwilach wybierają telewizję bądź komputer. Własne obserwacje i informacje rodziców potwierdzają istnienie problemu niechęci czytania książek i konieczności pomocy uczniowi poprzez organizowanie zajęć biblioterapeutycznych prowadzonych przeze mnie i bibliotekarza szkolnego.

Geneza zjawiska.

Dzieci nie czytają, ponieważ czytają źle (mają złą technikę), wolą więc gry komputerowe lub oglądanie telewizji, co rzecz jasna nie przyczynia się do wyrabiania umiejętności czytania ze zrozumieniem.

Przeprowadzałem obserwację zachowania ucznia ze zwróceniem szczególnej uwagi na nastroje, sposób wypowiadania się, czasu spędzanego w czytelni szkolnej i ilości przeczytanych książek. Zasięgałem opinii pedagoga szkolnego i nauczyciela języka zachodniego, a przede wszystkim bibliotekarza szkolnego mającego kontakt z moim podopiecznym. Przeprowadzałem szereg rozmów z samym uczniem o jego zainteresowaniach, ważnych wydarzeniach domowych, o planach i marzeniach. Te wszystkie informacje pozwoliły mi wspólnie z bibliotekarzem szkolnym na zorganizowanie uczniowi procesu biblioterapeutycznego i towarzyszących mu zajęć terapeutycznych.

Znaczenie problemu.

Głównym założeniem procesu biblioterapeutycznego jest uświadomienie i przekonanie ucznia, że w książkach można znaleźć odpowiedź na wiele nurtujących pytań, można uzyskać wzorce osobowe, materiał do refleksji nad samym sobą i swoim zachowaniem. Można dokonać doboru lektury zgodnie z własnymi potrzebami psychicznymi.

Ponadto duże znaczenie ma także wyrobienie nawyku obcowania z wytworami kultury i czerpania z nich radości i inspiracji do własnego działania.

Umocnienie przekonania „ja też mogę, ja też potrafię” ugruntuje wiarę ucznia w to, że w szkole są osoby, które mogą pomóc w rozwiązaniu jego trudnych osobistych problemów. Poza tym uczeń nabędzie umiejętności czerpania radości ze zdobywanej nowej wiedzy i dzielenia się nią z innymi ludźmi. Nabierze pewności, że biblioteka szkolna jest placówką, w której za pośrednictwem bibliotekarza zawsze można uzyskać pomoc w podjęciu decyzji, co do sposobu spędzania wolnego czasu lub wyboru właściwej lektury.

Jest duża szansa, iż pod wpływem procesu biblioterapeutycznego uczeń wzmocni normy moralne jako podstawę właściwego funkcjonowania w społeczeństwie i będzie miał większą odwagę prosić o pomoc w sytuacjach dla niego trudnych.

Prognoza.

Wdrożenie postępowania biblioterapeutycznego spowoduje między innymi:

• Zintegrowanie z grupą uczniów (stałych czytelników);

• Zmianę nastawienia do czytania książek;

• Zmiany zaburzonej hierarchii wartości;

• Uświadomienie sobie własnych możliwości fizycznych, manualnych i intelektualnych;

• Podniesienie poziomu samooceny ucznia;

• Wyrabianie umiejętności zwracania się z prośbą o pomoc;

• Nabieranie nawyków problemowego rozwiązywania zadań;

• Przełamywanie lęku przed podjęciem decyzji i wykonaniem zadania;

• Zmianą zachowania i postępowania;

• Rozwinięciem twórczej wyobraźni ucznia;

• Nabycie umiejętności formułowania różnego typu wypowiedzi.

Propozycje rozwiązania.

Pomoc uczniowi, który z różnych względów potrzebuje psychicznego wsparcia, rzeczowej informacji i pomocy w rozwiązywaniu ważnych dla niego problemów natury egzystencjalnej jest dla nauczyciela wyzwaniem i obszarem do podejmowanie nowych działań. Moja propozycja dotyczy przypadku ucznia kończącego w tym roku szkołę.

Proces biblioterapeutyczny jest złożony i zawiera się w:

A) realizacji programu autorskiego „Sam już potrafię”, który składa się z następujących części:

I – etapu psychodydaktycznego (ogólnorozwojowego);

II – etapu usprawniającego naukę czytania i pisania.

Cele ogólne tej części to:

• Umiejętność szeroko pojętej komunikacji;

• Zdolność wykonania zadania po ówczesnym zrozumieniu polecenia;

• Zdolność odszukania informacji w dostępnych tekstach.

B) realizacji edukacji czytelniczo medialnej

C) realizacja zadań wynikających z przygotowania i prowadzenia zajęć otwartych Komputer pomaga w życiu i imprezy otwartej z okazji Dnia Ziemi pt. Dbajmy o przyrodę

D) ćwiczeniach terapeutycznych podczas cotygodniowych zajęć w bibliotece szkolnej i wykorzystywanie książek przygodowych, obyczajowych, bajek terapeutycznych, lektur i utworów literackich;

E) pracach domowych, w przygotowaniu których należy korzystać z biblioteki szkolnej (encyklopedie, słowniki itp.)

F) rozmowach z rodzicami w celu pozyskania sprzymierzeńców w tej sprawie;

G) propagowaniu akcji „Cała Polska Czyta Dzieciom” wśród uczniów i ich rodziców;

H) tworzenie listy przebojów (przeczytanych książek);

I) zrobienie wystawy książek z propozycją wyboru książki przez rodzica do wspólnego czytania;

J) zachęcanie rodziców do robienia prezentów książkowych dla dzieci.

Wdrażanie przedsięwzięć.

Wyżej wymienione oddziaływania wprowadzałem sukcesywnie, począwszy od rozmów z uczniem i jego rodzicami, poprzez realizację poszczególnych części procesu biblioterapeutycznego. Szczególnie pracowity był ostatni rok nauki mojego ucznia, w którym przygotowywałem go do egzaminu kończącego szkołę podstawową. Ważnym elementem procesu biblioterapeutycznego była realizacja programu kompensacyjno-wyrównawczego „Sam już potrafię”. Główne cele programu to czytanie ze zrozumieniem, poprawienie techniki czytania, zdolność wykonania zadania po ówczesnym zrozumieniu polecenia i zdolność odszukania informacji w dostępnych tekstach. Następnie wprowadzałem edukację czytelniczo medialną i dodatkowe ćwiczenia wspomagające cały proces.

Efekty oddziaływań.

Celem przeprowadzenia długofalowego procesu biblioterapeutycznego oprócz przygotowywania ucznia do egzaminu kończącego szkołę podstawową, (wyniki, którego są wyznacznikiem i miernikiem mojej pracy), było zwiększenie efektywnego czytelnictwa. Całe przedsięwzięcie nie dałoby zamierzonego efektu bez współpracy z bibliotekarzem szkolnym, który ściśle współpracował ze mną na poszczególnych etapach terapii. Uczeń był mobilizowany i oceniany na bieżąco. Jego cotygodniowe wizyty w bibliotece szkolnej stwarzały liczne okazje do rozmów o książkach i zachęcaniu do ich czytania. Lekcja pokazowa i zajęcia otwarte utwierdziły ucznia w przekonaniu, że samodzielnie może wykonywać poszczególne zadania. Działania inspirujące czytelnictwo miały duży pozytywny wpływ na mojego ucznia. Uczeń zaczął interesować się literaturą popularną i chętnie czyta książki przygodowe.

Poprawił się również ogólny stosunek ucznia do kultury i nastąpiła zmiana w jego zachowaniu. Uczeń stał się dojrzalszy, a jego wypowiedzi dłuższe i rzeczowe. Nastąpiła duża poprawa w umiejętności zwracania się z prośbą o pomoc do innych pracowników szkoły. Wzrosła samoocena ucznia, który samodzielnie potrafi rozwiązać zadanie i odnaleźć odpowiednią informację.

Tego typu kompleksowe działania i doskonałą współpracę z bibliotekarzem szkolnym zamierzam wykorzystać i podtrzymywać w przyszłości w mojej pracy zawodowej.

  w górę

pomysł i opracowanie rap

redaguje Rafał Pastwa  © 2016